Reformacyjny Kościół tradycji Marcina Lutra wspierał ustrój książęcy a jego struktury na terenie Niemiec przypominały z czasem coraz bardziej tzw. kościoły krajowe (Landeskirche). Rola panujących znacznie wzrosła w ramach podpisanego w Augsburgu pokoju religijnego (1555) - to oni mogli wybierać i narzucać swoim poddanym wybór wyznania, niezależnie od woli cesarza. Ale luteranizm nie powinien być kojarzony z quasi-władzoukładnym odłamem chrześcijaństwa. Po pierwsze, ewangelicyzm stawiał przed władcami zupełnie nowe zadania, jak opieka chorych i osób starszych, rozwój przedsięwzięć socjalnych, ochrona prawna małżeństw i rodziny, wspieranie budowy szkół i nauczania, powoływanie nowych uniwersytetów itd. Niemcy jako pierwszy kraj na świecie wprowadziły szereg ubezpieczeń społecznych. Od 11 marca 1883 roku - ubezpieczenie chorobowe, 6 lipca 1884 - ubezpieczenie wypadkowe, 24 maja 1889 - ubezpieczenie emerytalne, a 16 lipca 1927 - ubezpieczenie na wypadek utraty pracy. 1 stycznia 1995 roku ubezpieczenie pielęgnacyjne (niem. Pflegeversicherung) stało się tzw. V filarem ubezpieczenia społecznego w Niemczech. Warto wspomnieć, iż wszystkie kraje protestanckie, szczególnie te o tradycji luterańskiej jak państwa skandynawskie, mają rozbudowany system ubezpieczeń społecznych traktowany jako jeden z instrumentów polityki socjalnej prowadzonej przez te kraje. Po drugie, postulowana przez wittenberskiego teologa zasada wolności sumienia oraz powszechnego kapłaństwa wiernych doprowadziła, zwłaszcza w okresie ortodoksji (1550-1780) do uniezależnienia ideowego struktur kościelnych od władzy. Ewangelicyzm od początku istnienia nawoływał nie tylko do pasywnego wysłuchania niedzielnego kazania, lecz do aktywnego wcielania Słowa Bożego na co dzień w ramach indywidualnych możliwości. Kościoły krajowe kontrolowały, w jakim stopniu rządzący prowadzą politykę wewnętrzną i zewnętrzną w oparciu o wartości chrześcijańskie. Popularna w XIX wieku ideologia „tronu i ołtarza" nie miała nic wspólnego z pierwotnymi założeniami ks. Marcina Lutra. I tak, 30 stycznia 1830 roku w specjalnym zarządzeniu ustanowiono, że król stał się summus episcopus, czyli najwyższym biskupem Ewangelickiego Kościoła w Wirtembergii. Mógł on m.in. wprowadzać zmiany w liturgii oraz dokonywać wyboru pieśni znajdujących się w śpiewniku. Po Zjednoczeniu Niemiec w 1871 roku, funkcję summus episcopus Kościoła unijnego przejął Cesarz. Co ciekawe, jedyny zachowany na świecie tron niemieckiego władcy, stojący w wieży zegarowej poznańskiego zamku, wykonany jest dla...dwóch osób. Wielu sądzi, że zasiadała na nim para cesarska. Nieprawda! Tron był przeznaczony dla cesarza Wilhelma II Hohenzollerna, który zasiadał po lewej jego stronie a po prawej - znajdowało się miejsce dla Boga. Ten zbyt ścisły synergizm doprowadził do skostnienia systemu politycznego i totalnej redukcji możliwości przystosowawczych w wypadku zmiany ustroju, którą wymusił pluralizm ideowy. Protestanci nie identyfikowali się z wartościami demokratycznymi Republiki Weimarskiej. Dla nich gwarancją stabilności państwa niemieckiego był cesarz. Liczne protesty, demonstracje i wybierany kilkakrotnie w roku rząd powodowały w efekcie wzrost frustracji społecznej, uchylając drzwi tendencjom nacjonalistycznym. Obecnie, kościoły krajowe w Niemczech (Landeskirche) zachowały swoje granice sprzed 200 lat, pozostając namiastką i rdzeniem lokalnej kultury (regionalny rozwój ideowy kościoła, wspieranie dialektów niemieckich itd.). Rolę „ojca/matki narodu" przejęła osoba piastująca urząd Kanclerza Federalnego, która od czasu Otto von Birmarcka nieprzypadkowo jest wyznania ewangelickiego. Nieraz w bezpośrednich rozmowach można usłyszeć zwroty: „Vater Gerhard", „Mutter Angela"...Po trzecie, ewangelickie struktury kościelne wspierały model władzy bez względu na jej wizje państwowości. I tak, w Szwecji uformował się dość wcześnie kościół o charakterze narodowym wspierający dążenie do samostanowienia obywatelskiego w oparciu wolność chrześcijanina.
Ewangelicyzm tradycji augsburskiej (luteranizm) odegrał niebywale ważną rolę w budowaniu fińskiej i łotewskiej tożsamości narodowej. W okresie przedchrześcijańskim, przed podbojem Finlandii przez Szwecję (1249) istniała bogata literatura wyłącznie w postaci ustnej, która była powiązana z pogańskimi obrzędami. Praktycznie nie zachowały się do dzisiaj żadne przykłady literatury średniowiecza i wcześniejszej w języku fińskim, choć zdarzały się pojedyncze fińskie zdania wplatane w teksty dokumentów i teksty modlitw tłumaczone na ten język. Niewykluczone, że w średniowieczu w ograniczonym zakresie mogła się rozwijać fińska literatura, ale nie mogła odgrywać ona większej roli. W okresie reformacji i późniejszym wiele średniowiecznych tekstów religijnych uległo zniszczeniu. Pojedyncze zapisy dialektów języka fińskiego przetrwały w postaci zapisów cyrylicą na brzozowej korze, które odnajdowane są na terenie dzisiejszej północno-zachodniej Rosji. Publikacja pierwszego drukowanego tekstu w tym języku była zasługą biskupa Mikaela Agricoli. Uczeń Doktora Marcina Lutra już w czasach studenckich zaczął tłumaczyć teksty religijne, szczególnie Nowy Testament. Pierwszą wydrukowaną fińską książką był wydany najpóźniej w 1543 roku elementarz "Abckiria", który był przede wszystkim ukierunkowany religijnie i zawierał katechizm. Drugie, mniej znane dzieło to „Rucouskirja". Fińskie tłumaczenie Nowego Testamentu ukazało się w 1548 roku. W jego ślady poszli Paavali Juusten, Jaakko Suomalainen i Erik Sorolainen, którzy zajmowali się głównie pisaniem pieśni religijnych i katechizmów. Do XVIII wieku większość fińskich pisarzy była duchownymi. Z XVII wieku można znaleźć nieliczne wiersze odwołujące się do przedchrześcijańskich tradycji fińskich, które nawiązywały do Kalevali (Laurentius Petri, Juhana Cajanus). W życiu publicznym coraz bardziej dominował język szwedzki, a fiński był używany głównie przez chłopów. W 1700 roku pastor Daniel Juslenius opublikował dzieło „Aboa Vetus Et Nova", w którym pisał o konieczności oderwania się od Szwecji, a swój lud wywodził od plemion Izraela. Zapoczątkowało to budzenie się świadomości narodowej, a autor został uznany za pierwszego przedstawiciela ruchu narodowego, który w XIX wieku przybrał nazwę Fennomanów. Ważnym wydarzeniem w dziejach rozwoju łotewskiego piśmiennictwa było opublikowanie kompletnego przekładu Biblii. Dokonał tego niemiecki pastor Johann Ernst Glück (1654-1705), pracujący w Marienburgu (dziś Alūksne). W 1685 roku ukończył on przekład Nowego Testamentu, a cztery lata później (1689) również Starego Testamentu. Tłumacząc Biblię, Glück zetknął się z problemem braku w języku łotewskim pewnych pojęć i wyrazów, zwłaszcza abstrakcyjnych, dlatego też wprowadził do języka przekładu stworzone przez siebie neologizmy. Niektóre z nich są w użyciu w języku łotewskim do dzisiaj. Przekład Glücka ukazał się drukiem w 1694 roku i później był wielokrotnie wydawany na nowo.
Odmienną wizję państwa propagował ewangelicyzm reformowany. Jan Kalwin usilnie wprowadzał struktury demokratyczne zarówno do tworzonych przez siebie szkół, jak i parafii. Gminy kalwińskie były zarządzane przez rady parafialne, grupę wybranych spośród siebie członków. Konsystorz sprawował najwyższą władzę administracyjno-sądowniczą. Ponadto, reformator szwajcarski opowiadał się od początku za rozdziałem jakichkolwiek zależności pomiędzy władzą świecką a kościelną, dając tym samym podwaliny struktur liberalno-republikańskich. Szczególnie wyraźnie zaznaczyła się ta idea w tworzeniu tożsamości holenderskiej. Wyrosłe z tradycji kalwińskiej kościoły (prezbiterianizm, kongregacjonalizm) przejęły struktury administracyjne, propagując idee demokratyczne m.in. w Stanach Zjednoczonych.
Kościół Anglii (Church of England) jest kościołem państwowym. Najwyższą władzę zwierzchnią z prawem mianowania biskupów sprawuje król lub królowa. Władzę ustawodawczą sprawuje Zgromadzenie Kościelne (Church Assembly). Kościół składa się z 42 diecezji i diecezji europejskiej, do której należy kapelania warszawska (sprawująca opiekę głównie nad przebywającymi w Polsce Anglikami i Amerykanami). Obecnie Wspólnotę Anglikańską tworzy Kościół Anglii, Kościół Irlandii, Kościół Episkopalny w USA oraz szereg niezależnych kościołów (największe w dawnych koloniach brytyjskich). Co 10 lat kościoły należące do Wspólnoty spotykają się na konferencjach w Lambeth. Tradycyjny prymat we Wspólnocie należy do arcybiskupa Canterbury, „prymasa całej Anglii”. Wspólnota Anglikańska szacuje, że przynależy do niej ok. 78 mln osób. Dla ok. 15 milionów wiernych należących do Kościoła Anglii zwierzchnikiem Kościoła jest królowa Elżbieta II. Narodowy hymn „God Save the King/Queen" ("Boże, chroń Króla/Królową") stanowi jednocześnie pieśń religijną. Monarcha to jedyna osoba, która jej nie śpiewa podczas wykonania. Dla innych anglikanów nie pełni on żadnych funkcji religijnych, za głowę Kościoła uznają oni arcybiskupa Justina Welby - prymasa Anglii (z tym, że niektóre wspólnoty uznają go tylko za zwierzchnika honorowego).
Summa summarum, warto zauważyć, że jak na relatywnie młody ruch Reformacja dokonała istotnych przemian na polu koncepcji ustroju państwowego. Przez wieki eksperymentowano z modelami rządzenia: od absolutystycznego (koncepcja „tronu i ołtarza") po demokrację, wcielając chyba najpełniej zasadę swobody każdego chrześcijanina. Zmiany te tworzą naszą współczesność, budując tym samym europejską tożsamość i zapewniając porządek w niemal każdej sferze życia.
Literatura:
2. D. Franke, Die Geschichte der PKV. In: pkv-infos.net. Abgerufen am 5. Oktober 2018.
3. Länderbericht der Evangelischen Kirche in Deutschland, Mai 2010 (PDF; 424 kB), abgerufen am 20. Oktober 2012.
4. F. Graf-Stuhlhofer, Der Gebrauch der Bibel von Jesus bis Euseb. Eine statistische Untersuchung zur Kanonsgeschichte. Wuppertal 1988, 38.
5. "MAARIT JÄNTERÄ-JAREBORG: Religion and the Secular State in Sweden" (PDF). Archived from the original (PDF) on 10 January 2016.
6. D. Bruncz, Zwingli – ekumeniczne obchody 500-lecia szwajcarskiej reformacji. ekumenizm.pl, 2019-02-01. [dostęp 2020-05-28].
7. T. J. Zieliński, Państwowy Kościół Anglii. Studium prawa wyznaniowego, 2016, 13.
8. Church of England — World Council of Churches, www.oikoumene.org [dostęp 2019-01-05] (ang.).
9. D. G. Newcombe, Henry VIII and the English Reformation, 1995, 45.
10. V. Stolle, Lutherische Kirche im gesellschaftlichen Wandel des 19. und 20. Jahrhunderts, 2019, 320-325.
11. Dansk Kirke i Sydslesvigs Håndbog for menighedsrådsmedlemmer (Memento vom 22. August 2016 im Internet Archive), 2011, 7 (Abschnitt II.7. Provsten).
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz