500 lat pism programowych doktora Marcina Lutra

 "O wolności chrześcijanina" (1520)

W 2020 roku przypada 500-letnia rocznica powstania czołowych pism zawierających program odnowy chrześcijaństwa, które zyskały ogromną popularność. Ksiądz Marcin Luter sformułował reguły "sola" (sola scriptura to owoc prac Filipa Melanchtona) w latach 1513-19. Po nieudanych dysputach naukowych w Augsburgu z kardynałem Kajetanem i w Lipsku z Janem Eckiem rozdźwięk pomiędzy charakterem naprawy Kościoła według wittenberskiego Reformatora, a przedstawicielami papiestwa był na tyle duży, że trudno już było mówić o wypracowaniu wspólnej drogi. Marcin Luter formułuje swój program jako świadomy reformator chrześcijaństwa. W tle odbywa się proces o jego herezję w ramach tzw. causa Lutheri, o której pisaliśmy wcześniej.

W drugiej połowie 1520 roku wychodzą spod druku trzy pisma:

- w sierpniu "Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanów chrześcijańskich",
- w październiku "O niewoli babilońskiej Kościoła",
- w listopadzie "O wolności chrześcijanina".

Wymienione prace były odpowiedzią Marcina Lutra na papieskie wezwanie w bulli Exsurge Domine do odwołania głoszonych nauk. Wittenberski teolog pokazuje w rozprawach, że wstępuje świadomie i nieodwołalnie na drogę Odnowy Kościoła i chce pozostać wierny Chrystusowi.

"Do chrześcijańskiej szlachty..." skierowane jest do lokalnych książąt i stanu szlacheckiego. Marcin Luter przekonał się, że hierarchia kościelna nie zamierza dokonać reformy chrześcijaństwa i chce prowadzić wiernych drogą Tradycji, narzucanych rytuałów. W rozprawie Reformator pisze o tzw. trzech murach, które miały zapobiegać chęci naprawienia Kościoła. W tym piśmie pojawia się koncepcja powszechnego kapłaństwa wiernych (ochrzczonych). Marcin Luter nie dostrzega różnicy pomiędzy osobami świeckimi, a duchownymi, bo wszyscy jesteśmy ochrzczeni w imię Jezusa Chrystusa. Jakakolwiek hierarchia w Kościele ma charakter jedynie administracyjny, co zresztą odpowiada sytuacji w pierwszych wiekach chrześcijaństwa. Wittenberski teolog apeluje do książąt, by mieli odwagę świadomego rządzenia własnymi krajami i by nakłaniali papieża do zwiastowania Ewangelii i skierowania się ku modlitwie.

"O niewoli babilońskiej Kościoła" to traktat polemizujący ze średniowieczną nauką o sakramentach. Jedynie Chrzest i Wieczerza Pańska zostały według Lutra ustanowione przez Chrystusa. Reformator podkreśla istotną rolę wiary podczas sprawowania Sakramentu Ołtarza. Marcin Luter odrzuca koncept mszy jako ofiary danej Bogu przez człowieka, gdyż nie zgadza się to z jego pojmowaniem sakramentu jako daru Bożego dla człowieka. Gdyby msza była ofiarą, Bóg przyjmowałby dary od człowieka zamiast rozdzielać obiecane w Piśmie Świętym Łaski.

"O wolności chrześcijanina" zawiera zwięzłą, gruntownie uargumentowaną potrzebę zmiany pojmowania wiary, która nie może wynikać z przymusu, kultywowanego przez przodków obyczaju. Wiara jest czymś indywidualnym, jako że każdy chrześcijanin jest suwerennym indywiduum w kwestiach sumienia i buduje własne relacje z Bogiem. Marcin Luter pisze m.in. o dwóch naturach człowieka: duchowej i cielesnej, o nowotestamentowym pojmowaniu kapłaństwa Chrystusa i wynikających z tego konsekwencji dla chrześcijaństwa.

Warto dodać, że za upadek moralny chrześcijaństwa Luter obwinia nie papieża, a kurię rzymską. Jego zdaniem Leon X to człowiek szlachetny, który przygotował bullę Exsurge Domine pod naciskiem obawiających się utraty wpływów biskupów.

Do popularyzacji pism Marcina Lutra ogromnie przyczyniła się nowa w XVI wieku technika - druk. Wydawano jego kazania, traktaty, polemiki, a nowe koncepcje odnowy Kościoła zyskiwały przychylność wśród wiernych. Wydania wciąż wznawiano. Kolejne pisma Lutra przedostawały się za granicę mimo licznych konfiskat. Tu należy przypomnieć, że Reformator nie czerpał z tego żadnych korzyści finansowych. Niejednokrotnie sam musiał kupić swoje wydrukowane dzieła...

2020 rok to zatem jubileusz 500-lecia programowej, świadomej walki o naprawę chrześcijaństwa adresowanej do wszystkich warstw społecznych: zarówno rządzących, duchowieństwa, jak i każdego "wolnego w wierze" chrześcijanina. W tym roku nasz projekt internetowy pragnie szerzej omówić kwestie poruszane w trzech wyżej wymienionych dziełach, zachęcając do indywidualnej refleksji nad sobą, swoją koncepcją wiary i kościoła chrześcijańskiego.

Literatura:

1. M. Uglorz, Marcin Luter. Ojciec Reformacji, 2006, 62-65.

2. V. Leppin, Martin Luther, 2017, 151-164.

3. H. Schilling, Martin Luther - Rebell in einer Zeit des Umbruchs, 2014, 190-197.