Kolędy niemieckie

Niemcy, zarówno katolickie, jak i protestanckie, posiadają długą i bogatą tradycję kolędowania. Reformacja wpłynęła tam pozytywnie na rozwój kolęd. Autorem tekstów wykorzystanych w wielu z nich był ksiądz doktor Marcin Luter.

Personent hodie – kolęda późnośredniowieczna, której tekst pochodzi prawdopodobnie z Niemiec, z ok. 1360 roku. Tekst łaciński kolędy po raz pierwszy został opublikowany w zbiorku Piae Cantiones w 1582 roku. Dziś najczęściej śpiewana w Anglii w aranżacji, jakiej dokonał w 1917 roku Gustav Theodore Holst.

Tekst:

1.Personent hodie voces puerulae, laudantes iucunde
Qui nobis est natus, summo Deo datus,
Et de virgineo ventre procreatus.


2. In mundo nascitur, pannis involvitur praesepi ponitur
Stabulo brutorum, rector supernorum.
Perdidit spolia princeps infernorum.


3. Magi tres venerunt, parvulum inquirunt, parvulum inquirunt,
Stellulam sequendo, ipsum adorando,
Aurum, thus, et myrrham ei offerendo.


4.Omnes clericuli, pariter pueri, cantent ut angeli:
Advenisti mundo, laudes tibi fundo.
Ideo gloria in excelsis Deo.


In dulci jubilo to kolęda napisana częściowo w języku łacińskim, a częściowo w języku niemieckim, około 1328 roku. Jedna z najstarszych dziś śpiewanych kolęd. Autorem był prawdopodobnie Heinrich Seuse niemiecki mistyk XIV-wieczny.

Za klasyczną dziś uchodzi jednak inna wersja z 1440 roku, której autorem jest Piotr z Drezna (Peter von Dresden). Muzykę do niej skomponował Johann Walter (1496-1570). Znana jest też i ceniona późniejsza orkiestracja J.S.Bacha (BWV 729). Angielski kompozytor XIX-wieczny Robert Lucas de Pearsall przetłumaczył tekst na język angielski zachowując makaronizmy i elementy łacińskie. Radujmy wyraz dajmy to polskie tłumaczenie oryginalnego tekstu, które znajduje się w Śpiewniku Ewangelickim pod numerem 77.

 

1. In dulci jubilo,

Nun singet und seid froh!

Alle unsre Wonne

Liegt in praesepio

Sie leuchtet wie die Sonne

Matris in gremio

Alpha es et O.

2. O Jesu parvule,

Nach Dir ist mir so weh.

Tröst mir mein Gemüte,

O puer optime,

Durch all Deine Güte,

O princeps gloriae.

Trahe me post te.

3. O Patris charitas!

O Nati lenitas!

Wir wären all verloren,

Per nostra crimina,

So hat er uns erworben

Coelorum gaudia.

Quanta gratia!

4. Ubi sunt gaudia?

Nirgend mehr denn da,

Wo die Engel singen

Nova cantica,

Und die Harfen klingen

In regis curia.

Eia, wär'n wir da!

5. Mater et filia

Ist Jungfrau Maria.

Wir waren gar verdorben

Per nostra crimina,

Nun hat sie uns erworben

Coelorum gaudia.

Quanta gracia!

Najstarszą kolędą jedynie z tekstem niemieckim jest Joseph, lieber Joseph mein. Data powstania pieśni nie jest jednoznaczna. Eksperci szacują ją na połowę XII wieku (melodia pochodzi z łacińskiego hymnu bożonarodzeniowego Resonet in laudibus). Średniowieczny autor zwany Mnichem z Salzburga opowiada się za datą powstania kolędy na 1400 rok. Po raz pierwszy pojawiła się w śpiewniku ewangelickim w 1544 roku zredagowanym przez Johanna Waltera. Chętnie wykonywana zarówno w kościołach protestanckich, jak i kościele rzymsko-katolickim.

Tekst:

1. Joseph, lieber Joseph mein,
hilf mir wiegen mein Kindelein,
Gott, der wird dein Lohner sein
im Himmelreich, der Jungfrau Sohn Maria.
 Eia! Eia!

2. Gerne, liebe Maria mein,
helf ich dir wiegen das Kindelein.
Gott, der wird mein Lohner sein
im Himmelreich, der Jungfrau Sohn Maria.
Eia! Eia!

3. Freu dich nun, o Christenschar,
der himmlische König klar
nahm die Menschheit offenbar,
den uns gebar die reine Magd Maria.
Eia! Eia!

4. Süßer Jesu, auserkor’n,
weißt wohl, dass wir war’n verlor’n,
still uns deines Vaters Zorn,
dich hat gebor’n die reine Magd Maria.
Eia! Eia!
 
Jam z niebios zszedł (niem. Vom Himmel hoch) to kolęda, której tekst ułożył Marcin Luter w 1534 roku specjalnie dla dzieci. Muzykę do niej dorabiało wielu niemieckich kompozytorów protestanckich. Pierwszym był Valentin Schumann w 1539, ale dziś śpiewana jest przede wszystkim według irkiestracji, którą ułożył Adam Gumpelzheimer (1559-1625) na początku XVII wieku. Na temat „Vom Himmel hoch...” stworzył Johann Sebastian Bach wiele opracowań chorałowych (Choralbearbeitungen). Przekład kolędy autorstwa ks. Edwarda Romańskiego znajduje się w Śpiewniku Ewangelickim pod numerem 54.

Pasterzom w świętej nocy (niem. Vom Himmel kam der Engel Schar) to kolejna kolęda autorstwa ks. Marcina Lutra z 1543 roku, którą znajdziemy w Śpiewniku Ewangelickim pod numerem 69. Obie z nich nawiązują do biblijnego opisu z ewangelii św. Łukasza (Lk 2, 8-14). Pierwotną melodię napisał Reformator, inne znane interpretacje muzyczne są autorstwa J.S. Bacha (BWV 607) na organy i Johannesa Weyraucha na chór.

Pochwalon, Jezu Chryste, bądź (niem. Gelobet seist du, Jesu Christ) podarował nam Marcin Luter w 1524 roku. Melodia do niej pochodzi z Medingen (ok. 1460). W Śpiewniku Ewangelickim znajduje się pod numerem 71.

Es ist ein Ros entsprungen jest jedną z najpopularniejszych kolęd niemieckich, pochodzącą z końca XVI wieku. Pieśń anonimowego autora jest śpiewana zarówno w kościołach protestanckich, jak i katolickich i została przetłumaczona na liczne języki, w tym polski (przekład ks. Pawła Sikory Cudowna różdżka wzrosła z 1912 roku, Śpiewnik Ewangelicki - nr 45).

Tekst pierwszych dwóch zwrotek powstał w Trewirze w 1587 albo 1588 roku. Po raz pierwszy kolędę opublikowano w śpiewniku Speyerer Gesangbuch ("Śpiewnik ze Spiry"), wydrukowanym w Kolonii w 1599 roku. Kolęda jest powszechnie śpiewana w czterogłosowej aranżacji niemieckiego kompozytora Michaela Praetoriusa (1571–1621), datowanej na 1609 rok. Kolejne zwrotki dopisał w 1844 roku ks. Fridrich Layriz.

Autorem Ich steh an deiner Krippen hier jest znany teolog luterański Paul Gerhardt. Piętnastozwrotkowy tekst został poraz pierwszy wydany w śpiewniku Praxis Pietatis Melica w 1653 roku. Kolęda porusza problemy, które na pierwszy rzut oka kontrastują: wielkość i małość, bogactwo i bieda. Początkowo wykorzystano melodię autorstwa Marcina Lutra do pieśni Niech cały się raduje świat. Najsłynniejszą i najczęściej wykorzystywanym jest jednak podkład muzyczny J.S. Bacha i w takiej wersji kolęda pojawiła się w jego Oratorium na Boże Narodzenie (BWV 248). W polskim Śpiewniku Ewangelickim zamieszczono przekład siedmiu zwrotek noszący tytuł Przy Twoim żłóbku stoję dziś (numer 74).

Tekst Alle Jahre wieder napisał  w 1837 roku Johann Wilhelm Hey. Za autora melodii uznaje się często Philippa Friedricha Silchera, lecz tak naprawdę jej autorem był Ernst Anschütz, autor min. kolędy O Tannenbaum. Odrębne opracowanie melodyczne tekstu stworzył Christian Heinrich Rinck.

Süßer die Glocken nie klingen jest autorstwa teologa i pedagoga Friedricha Wilhelma Kritzingera, który napisał słowa do pochodzącej z Turyngii ludowej melodii znanej przed 1836 rokiem.


Literatura:

I. Weber-Kellermann: Das Buch der Weihnachtslieder. 151 Deutsche Advents- und Weihnachtslieder. Kulturgeschichte, Noten, Texte, Bilder. Mit Klavier- und Orgel-Begleitung. Mainz,1982, 6–7, 150-153, 226-227.