Marcin Luter i okulary

Apostoł Piotr z okularami, kościół św. Jakuba, Rothenburg

Niemiecki termin Brille pochodzi od późnego średnio-wysoko-niemieckiego słowa berille (liczba mnoga grecko-łacińskiego beryllus, łac. także berillus). To z kolei wywodzi się z mineralnego berylu Be₃Al₂Si₆O₁₈. Polskie określenie okulary pochodzi z łaciny (ocularium = otwór dla oka (oculus) w hełmie). Według Chryzypa Archimedes († 212 p.n.e.) studiował prawa załamania soczewek i nosił kryształ przymocowany do głowy w celu korekcji wzroku. Najwyraźniej jego odkrycie nie zostało wykorzystane w starożytności. Podobno cesarz Neron obserwował walki gladiatorów przez okulary, ale nie miały one efektu załamania światła. Książka „Skarb optyki” arabskiego matematyka, astronoma i optyka Alhazena († ok. 1040) dostarczyła nowych koncepcji w tym zakresie po przetłumaczeniu na łacinę około 1240 roku i udostępnieniu w bibliotekach klasztornych. Alhazen opisał efekt powiększający segmentu szklanej kuli, późniejszego kamienia do czytania, ale bez wykorzystania swojej wiedzy w praktyce. Długo niezauważone badania Alhazena, zdolności manualne mnichów do przepisywania tekstόw i szybko rosnące użycie pisma w obszarach miejskich spowodowały wzrost zainteresowania okularami. Pierwszy kamień do czytania z kryształu górskiego został prawdopodobnie wykuty w klasztorze.

Ważną pracę przygotowawczą na temat okularόw opublikował Roger Bacon w 1267 roku („Opus maius”). Zawarł w niej wiele istotnych informacji na temat optyki fizycznej i uważał, że sferyczne segmenty wykonane z „kryształu” lub szkła są doskonałą pomocą dla osób starszych lub cierpiących na ametropię. Za wynalazcę uchodzi dziś także lekarz Petrus Hispanus, papież Jan XXI. Ostatecznie nadal nie jest jasne, kto wynalazł okulary (między około 1270 a 1290 rokiem).

Z półszlachetnego minerału beryl wycinano okienka widokowe do relikwiarzy i monstrancji. Około 1300 roku soczewki do okularów zostały wykonane z ciętych kamieni półszlachetnych. Nazwa kamienia szlachetnego beryl (łac. beryllus; tak też nazywa się zawarty w nim pierwiastek beryl) była używana w średniowieczu jako określenie rodzajowe dla wszystkich przezroczystych kryształów, nawet jeśli były wykonane z innych materiałów, jak np. kamień szlachetny. W 1303 roku Bernhard von Gordon użył w Montpellier wyrażenia „oculus berillius”.

Doktor Luter musiał nosić okulary, ponieważ był dalekowidzem i pod koniec życia prawie nic nie widział na lewe oko (WA BR 11, 4188, 3f.). Reformator cierpiał prawdopodobnie na zaćmę starczą (WA 59, 399). Już w 1525 roku Luter napisał list, aby podziękować Wenzelausowi Linckowi z Norymbergi za nowe okulary (WA BR 3, 827, 437). Podczas pobytu w twierdzy Coburg w 1530 roku poinformował swoją żonę, że ​​otrzymał okulary od Christiana Düringa, które były „najpiękniejszymi”, jakie w życiu widział (WA BR 5, 1582, 347).

Okulary Marcina Lutra mogły składać się z wypukłych soczewek wykonanych z kryształu górskiego. Być może Reformator posiadał tylko kamień do czytania wykonany z kryształu górskiego, którego używał jak szkła powiększającego. Nie można już wyjaśnić, czy Luter używał okularów, jakich kształty są nam znane. Niestety nie ma ilustracji na ten temat.

Luter używa słowa „okulary” w różnym kontekście, np. kiedy prosi o przyjrzenie się czemuś z bliska (WA 49, 72, 21). Okulary służą osobom, ktόre je noszą, jako znak mądrości, co jednak nie pomaga im w zrozumieniu Biblii (WA 19, 461, 5). Kiedy patrzysz przez okulary, świat wydaje się zupełnie inny. Ale trzeba uważać, aby nie brać tego poglądu za rzeczywistość (WA TR 1, 1193). W swojej krytyce ludzkiego rozumu wittenberski Reformator zarzuca jej, że jest ślepa, nawet jeśli nosi okulary (WA DB 7, 419, 38).

Literatura:

1. H. E. Schmitz, Handbuch zur Geschichte der Optik I: Von der Antike bis Newton, 1981, 69–71.

2. H. H. Mann, Augenglas und Perspektiv. Studien zur Ikonographie zweier Bildmotive, 1992, 26f.

3. K. Bergdolt, Brille, 2005, 210.

4. St. Michel, Brille. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 124.

5. SEHEN IM MITTELALTER