Reformacja motorem rozwoju technologii i myśli ekologicznej

Foto: zwierciadlo.pl

Sukces ruchu reformacyjnego był ściśle związany z wykorzystaniem najnowocześniejszych technologii, w tym druku. 95 tez Doktora Lutra z 1517 roku rozeszło się wśród wiernych w okamgnieniu, trochę jakby niezgodnie z wolą autora (wittenberski Reformator pragnął najpierw dysputy naukowej). Zarówno niemieckie tłumaczenia Biblii, jak i pisma pozostałych reformatorów, przyczyniły się do wzrostu liczby drukarni i wysokości nakładów, gdyż niedawno wynaleziony druk był jedną z najskuteczniejszych metod propagowania założeń i idei reformacji. Dzięki tej współpracy między zwolennikami odnowy Kościoła a drukarzami rozwinął się rynek wydawniczy i prasowy. W XVI wieku działało 20 drukarni innowierczych . Wiązał się z tym gwałtowny rozwój zmonopolizowanego do tej pory przez kościół papieski szkolnictwa – od poziomu podstawowego, na uniwersyteckim kończąc. Pierwsza w Europie gazeta ukazała się w 1591 roku w luterańskiej Wirtembergii. Gazety we właściwym rozumieniu tego słowa zaczęły się ukazywać w 1609. Do pierwszych należy zaliczyć „Relation" – gazetę drukowaną w Strasburgu i „Aviso" – drukowaną w Wolfenbüttel. Pierwsza gazeta codzienna (ukazywała się 6 dni w tygodniu) pojawiła się w Lipsku, w 1650.


Sukces idei reformacyjnych zachęcił protestantów na przestrzeni wieków do szukania innowacyjnych rozwiązań w nauce i technice. Ewangelicki pastor, Philipp Matthäus Hahn, skonstruował w 1773 roku pierwszy dobrze działający arytmometr, prototyp kalkulatora. Około 1798 roku Johann Christian Ruberg wynalazł pierwszą metodę produkcji cynku na wielką skalę. Ta metoda (tak zwana „śląska metoda") wykorzystywała poziome muflowe piece do operacji ciągłej (tzn. załadunek wsadu i wyładunek produktu odbywał się bez oziębiania). Ten wynalazek spowodował znaczny wzrost ekonomii i zmniejszony wkład robocizny w przemysłowej produkcji cynku. W rezultacie powstał duży przemysł cynku na Śląsku, przez długi czas będący jednym z największych na świecie. Ruberg był też autorem szeregu wynalazków w zakresie produkcji szkła. 27 listopada 1826 roku angielski aptekarz John Walker opracował nowoczesny model zapałki, którą Jacob Friedrich Kammerer produkował na masową produkcję niewiele lat później (od 1833). W 1866 Ernst Werner von Siemens wynalazł samowzbudną prądnicę prądu stałego, w 1879 zbudował pierwszy model lokomotywy elektrycznej, a także elektryczną windę (w 1880) i tramwaj elektryczny. W 1882 zaprezentował pierwszy na świecie model trolejbusu o nazwie Elektromote. Carl Benz, Ferdynand Porsche, Gottlieb Daimler, czy Wilhelm Maybach to pionierzy motoryzacji. Innowacyjne rozwiązanie technologiczne wprowadził rząd pierwotnie luterańskiej Estonii w ramach programu e-Estonia. Pod koniec 2014 roku kraj ten, jako pierwszy na świecie, zaoferował obcokrajowcom możliwość elektronicznego pobytu (dzięki łączom internetowym). Zarejestrowani e-rezydenci mogą online otworzyć firmy, podpisywać dokumenty, składać deklaracje podatkowe, uczestniczyć w e-learningu (na wszystkich szczeblach edukacji), rejestrować się w urzędach czy u lekarza itd.

Niesamowity postęp cywilizacyjny związany z rozkwitem myśli technicznej w kręgu kultury protestanckiej sprzyjał jednocześnie ochronie dóbr naszej planety, choćby poprzez szukanie technik wydobycia poszczególnych surowców z możliwie największą wydajnością, by zminimalizować ich niepotrzebne trwonienie. Krewni Doktora Lutra mieli chłopskie pochodzenie, od pokoleń mieszkali we wsi Möhra niedaleko Eisenach. Nic dziwnego zatem, iż przez wieki wielu protestantów intensywnie podpatrywało przyrodę. Z kręgu tej kultury wyrosła nowoczesna myśl ekologiczna. Niektóre wynalazki przyczyniły się do znaczącej poprawy warunków higienicznych. W 1598 roku sir John Harington wprowadził w Anglii do użytku muszlę klozetową. Termin „ekologia" zdefiniował w 1866 roku niemiecki biolog i ewolucjonista Ernst Haeckel, by określić badania nad zwierzętami i ich relacjami z otaczającym światem nieorganicznym i organicznym, ze szczególnym uwzględnieniem interakcji, przyjaznych lub wrogich z organizmami roślinnymi i zwierzęcymi, z którymi wchodzą w kontakt. Co ciekawe, już Kalwin w XVI wieku walczył z bestialskimi praktykami wobec zwierząt. „Wół nie będzie mógł wszcząć procesu – notował – jeśli po swej pracy niezadowolony będzie z karmy, jaką mu dają; ale Bóg patrzy na niego z litością, tym bardziej że jest jego stworzeniem”. Księżna Daisy von Pless walczyła na Dolnym Śląsku o czystość wody pitnej. Na jej polecenie specjaliści sprowadzeni z Anglii zlikwidowali w Wałbrzychu problem zanieczyszczenia przepływającej przez to miasto rzeki Pełcznicy, źródła wielu epidemii, bo ludzie pili wodę z przybrzeżnych studni, a rzeka była bardziej skażona bakteriami niż kanały Wrocławia. Był to potężny projekt, który kosztował Daisy wiele czasu i wysiłku. W rezultacie w latach 1907–1912 powstała kanalizacja i oczyszczalnia ścieków, a ostatnia epidemia tyfusu w miasteczku Altwasser (dziś wałbrzyska dzielnica Stary Zdrój) wybuchła w 1911 roku. Pracując nad oczyszczeniem rzeki księżna odkryła, że śmiertelność niemowląt w Wałbrzychu i okolicach wynosi 45,5%, a na Starym Zdroju nawet 76%. Powodem tego była konieczność szybkiego powrotu matek do pracy w fabrykach i brak mleka krowiego o jakości odpowiedniej dla dzieci. Daisy wprowadziła w swoich dobrach francuski system stacji z darmowym pasteryzowanym mlekiem dla niemowląt. Zyskała w tym pomoc lokalnych kościołów luterańskiego i katolickiego. Ponadto, kraje protestanckie opracowały szereg nowoczesnych rozwiązań ekologicznych, jak np. utylizacja. Pierwszym na świecie zakładem służącym do spalania odpadów była spalarnia w Paddington. Na fali fascynacji silnikami parowymi oraz z konieczności szybkiego usuwania odpadów miejskich zbudowano tę spalarnię w 1870 roku. W latach 1876-1877 powstawały zakłady spalania nieczystości w takich miastach jak: Leeds, Manchester, czy Birningham. Następnymi krajami, które zaczęły wdrażać także w początkach XX wieku metody termicznego usuwania odpadów były: Dania, Szwecja, Czechy oraz Polska. W czasie I wojny światowej wdrożono w Londynie sortowanie odpadów z gospodarstw domowych oraz recykling - metodę ich przeróbki. Niezwykle świadome w zakresie ochrony środowiska naturalnego jest społeczeństwo w Holandii.

Podsumowując, w oparciu o szacunek i ochronę biblijnego świata stworzonego przez Boga i ewangelicki pluralizm ideowy kraje protestanckie stały się pionierami w zakresie wynalazczości i innowacyjności technicznej. Było to możliwe dzięki jednoczesnemu rozwojowi szkolnictwa. Społeczeństwa protestanckie są lepiej rozwinięte w zakresie popularyzacji kolejnych rozwiązań. Ale tylko ponadkulturowa współpraca gwarantuje aplikację poszczególnych nowinek w zakresie globalnym a także odkrycia czegoś innego?

Literatura:

1. K. Cieslik, H. Perplies und F. Schmid (Hrsg.): Materialität und Formation. Studien zum Buchdruck des 15. bis 17. Jahrhunderts. Festschrift für Monika Unzeitig, 2016.

2. T. Jamrozy, E. Rączka, Johann Christian Ruberg: twórca technologii produkcji cynku na ziemiach polskich, Katowice: Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Przemysłu Hutniczego w Polsce, 1999.

3. B. Sternal, H. Heindorf, Johann Christian Ruberg – ein Pionier der Metallurgie aus Ilsenburg, Ausflugsziele und Sehenswertes im Harz-Urlaub [dostęp 2018-07-24] (niem.).

4. "The first motorized bus, dating back to 1895, was a Benz". mercedes-benz.com. 16 June 2015. Archived from the original on 10 February 2018. Retrieved 10 February 2018.

5. J. Clark, (10 August 2010). "Mercedes-Benz History: The Route to the Riding Car". Mercedes Benz. Retrieved 16 July 2016.

6. "e-Estonia: The Making of An Information Age Society". The World Bank. May 27, 2014. Retrieved February 2, 2015.

7. J,. Edwards, K, Fraser, Concept maps as reflectors of conceptual understanding. Research in Science Education. 1983, 13 (1): 19–26.

8. Visualizing trophic interactions in an urban aquatic mesocosm (ang.). W: eukaryography [on-line]. August 22, 2011. [dostęp 2018-02-19]. 

9. R. M. Łuczyński, Słownik Biograficzny Ziemi Jeleniogórskiej: Daisy von Pless, Książnica Karkonoska, 2010 [dostęp 2016-10-06].

10. Daisy von Pless, Lepiej przemilczeć. Prywatne pamiętniki księżnej Daisy von Pless z lat 1895–1914. tłum. Barbara Borkowy. Wałbrzych: Zamek Książ w Wałbrzychu i Fundacja Księżnej Daisy von Pless, 2013, 88-90.

11. N. E. M. Pedersen, Natur og tro: Reformationens indflydelse på menneskets forhold til naturen, 2018, 23ff.