Reformacja motorem zmian w ochronie zdrowia i opiece osób starszych

Theodor Fliedner

Ewangelicka odnowa chrześcijaństwa postrzegała człowieka jako indywiduum z bieżącymi możliwościami i problemami. Wcześniej pomoc ubogim ograniczała się do pozwolenia na żebranie przed i po niedzielnej mszy świętej oraz utworzenia nielicznych ośrodków pomocy (kilka na terenie kraju). Posługa diakonijna ma swoje źródła u zarania ruchu reformacyjnego. W XVI wieku opiekę nad potrzebującymi przejmowały pojedyncze parafie. Systemowa pomoc ma korzenie w pietyzmie. W 1698 roku August Hermann Francke otworzył specjalną fundację w Halle na rzecz kształcenia i wychowania ubogich dzieci i sierot. W takiej formie instytucja ta przetrwała do końca II wojny światowej. Dzisiaj budynki fundacji Francka (Franckesche Stiftung) mieszczą ponad 50 różnych urzędów, w tym wydział Uniwersytetu im. Marcina Lutra, Niemiecki Instytut Młodzieży, czy Niemiecką Federalną Fundację Kultury. Innym przykładem pomocy żyjącym w niedostatku sierotom jest stworzony 12 września 1833 roku przez Johanna Hinricha Wicherna tzw. Szorstki Dom (Das Rauhe Haus) w Hamburgu. Wielokierunkową pomoc diakonijną stworzył w 1836 Theodor Fliedner w Kaiserswerth. Miała ona za cel wsparcie duchowe więźniów, wychowanie i kształcenie dzieci, opieka nad ubogimi i starszymi osobami, która odbywała się początkowo w dwunastu założonych domach diakonis. Rozwój tej działalności przebiegał w zawrotnym tempie - do 1861 roku istniało 26 domów matek-diakonis. Jeden z nich odwiedziła  Florence Nightingale. Diakonisy nie są „ewangelickimi zakonnicami". Doktor Luter stanowczo odrzucił celibat i model życia zakonnego za wzór do naśladowania. One budują na bazie swej ewangelickiej wiary wspólnotę duchową oraz jedność posługi, co wydaje się być podobne z katolicką formacją zakonną, jednak oficjalnie nie ma żadnych reguł stowarzyszeniowych a co za tym idzie - celibatu. Idee diakonijnej pomocy szerzyły się do końca XIX stulecia w całych Niemczech i umożliwiały kobietom uzyskanie kwalifikowanego zawodu pielęgniarki, opiekunki dziecięcej lub nauczycielki. W latach 30-tych XX wieku działało w samym tylko Kaiserswerth dwa tysiące diakonis! Dziś ta forma życia dla innych nie cieszy się tak wielką popularnością. Naśladując braterską pomoc w rozumieniu ewangelickim, kościół katolicki powołał 8 listopada 1897 roku w Kolonii Caritas, który rozszerzył wkrótce obszar swojego działania (od 1901 w Szwajcarii, 1903 - w Austrii i od 1910 w Stanach Zjednoczonych).

Florence Nightingale

Za twórczynię nowoczesnego pielęgniarstwa uważa się Florence Nightingale. Już w wieku 24 lat podjęła decyzję o wyborze tego zawodu, co nie spotkało się z aprobatą jej bliskich. Florence pochodziła bowiem z arystokratycznej rodziny a wówczas pielęgniarki rekrutowały się spośród prostytutek i osób z niskich warstw społecznych. W opinii rodziny żadna szanująca się dama nie mogła wykonywać tak haniebnego zajęcia. Florence jednak postawiła na swoim  i od 1845 roku odwiedzała szpitale oraz inne placówki medyczne, by zebrać dane o stanie opieki nad potrzebującymi. W 1851 zaczęła uczyć się zawodu pielęgniarki w Ewangelickim Zakładzie Diakonijnym w Kaiserswerth. W 1853 przyjęła stanowisko przełożonej w Zakładzie Opieki dla Chorych Dam w Londynie i wykorzystała okazję, aby uczynić z owej instytucji wzorowy szpital swoich czasów. Podjęła się również szkolenia pielęgniarek, którym zapewniała odpowiednie wykształcenie zawodowe i dbała o ich poziom moralny, co miało przyciągać do zawodu kobiety o nieposzlakowanej reputacji. W czasie wojny krymskiej na prośbę Sidneya Herberta zorganizowała od podstaw opiekę nad rannymi żołnierzami, zwalczając uprzedzenia i sprzeciwy lekarzy, urzędników i oficerów. Wielu żołnierzy brytyjskich rannych w czasie wojny zawdzięczało jej życie. Jako przełożona zespołu 38 angielskich pielęgniarek w szpitalu w Scutari (obecnie azjatycka dzielnica Istambułu) zdołała dzięki swej energii i zaangażowaniu poprawić fatalny stan sanitarny brytyjskich szpitali polowych. Odkryła, że ranni żołnierze umierają nie tylko z powodu obrażeń, lecz także na skutek szoku pourazowego, że potrzebują nie tylko leczenia, ale i opieki. Nightingale wypracowała podstawy, na których opiera się współczesny wizerunek pielęgniarki. Jej zasługą jest zdefiniowanie metod i sposobów pielęgnacji chorych i poszkodowanych. W 1860 założyła w Londynie przy Szpitalu św. Tomasza pierwszą szkołę pielęgniarstwa – The Nightingale Training School (obecnie: The Florence Nightingale School of Nursing and Midwifery). W tym samym czasie posługę przy chorych pełniły z równie wielką pasją katolickie siostry klementynki.

Agnes Karll

Niezwykle istotną rolę w profesjonalizacji opieki nad chorymi odegrała siostra Czerwonego Krzyża, Agnes Karll. 11 stycznia 1903 roku założyła Zawodową Organizację Pielęgniarek w Niemczech. Instytucja ta doprowadziła do powstania w Prusach prawa pielęgniarskiego (1.7.1907), na mocy którego zawód ten został uznany przez państwo po zdanym egzaminie kończącym jednoroczne przygotowanie teoretyczno-praktyczne. Podobne regulacje prawne wprowadziły inne kraje: Wirtembergia, Hesja i Lippe (1908), Hamburg (1921), Turyngia (1922) i Bawaria (1924). 31 marca 1917 roku wprowadzono w Prusach państwowe egzaminy dla położnych. Mogły go niego przystąpić kandydatki, które ukończyły 21. rok życia.

Na skutek ciągłych zmian wizerunku człowieka w poszczególnych fazach jego życia z pielęgniarstwa wyrosła opieka nad osobami starszymi, obejmująca całokształt zagadnień związanych z medycyną, psychologią i higieną zaawansowanego wieku. Zwłaszcza po II wojnie światowej powstały liczne modele teoretyczne opisujące złożoność specyfiki tego typu opieki. Metaparadygmatami pielęgnowania stały się według Fawcetta: człowiek, otoczenie, zdrowie/dobre samopoczucie oraz opieka. Każda z teorii opisywała na swój sposób idee i cele, jakimi fachowy personel miał kierować się z godnością i szacunkiem do starszego chorego. Na tym polu aktywne byli naukowczynie zarówno katoliczki (siostra Liliane Juchli) jak i protestantki (Nancy Roper, Dorothea Orem, Monika Krohwinkel). Od roku 1940 działały w Niemczech domy starców tzw. pierwszej generacji. Warunki bytowe, związane z problemami organizacji tego typu ośrodków, byłyby nie do przyjęcia przez dzisiejszego seniora. Pokoje zawierały od 8 do 12 łóżek, urządzano je z powodu braku powierzchni bardzo skromnie, toaleta przypadała na 8 klientów, wanna - na 20. Od 1980 roku w instytucjach zajmujących się opieką osób starszych istniały pokoje jedno-/dwuosobowe a dom starców przypominał bardziej oddział szpitalny z dyżurką pośrodku korytarza aniżeli ośrodek dla starych, „niepotrzebnych" i „wiecznie chorych" osób, jak to miało miejsce zaraz po II wojnie światowej. Od 1 stycznia 2017 w niemieckich domach starców zostały zlikwidowane pokoje dwuosobowe, by zapewnić jeszcze większą ochronę sfery intymnej mieszkańców. W 2006 roku w Republice Federalnej Niemiec istniało 8440 domów seniora z 717000 łóżek prowadzonych przez państwo, instytucje kościelne (tak katolickie jak protestanckie) oraz prywatne. Od początku XXI wieku socjolodzy i architekci współpracują z sobą, by uaktywnić osoby starsze w starzejących się społeczeństwach Europy poprzez nowe rozwiązania mieszkaniowe: rezydencje dla seniorów, wielopokoleniowe domy itd. Opiekun osób starszych stał się w krajach protestanckich (m.in. w Stanach Zjednoczonych, Wielkiej Brytanii, Niemczech, Szwajcarii, państwa skandynawskie) w pełni kwalifikowanym zawodem po ukończeniu trzyletniego wykształcenia i zdaniu egzaminów teoretyczno-praktycznych.

Literatura:

1. P. Philippi, P. J. Roscam Abbing, J. Albert u. a., Diakonie I. Geschichte der Diakonie II. Theologische Grundprobleme der Diakonie III. Diakoniewissenschaft/Diakonik IV. Arbeitsfelder heutiger Diakonie V. Ausbildung und Fortbildung. In: Theologische Realenzyklopädie (TRE). Band 8, 1981, 621-683.

2. E. Seidler, Karl-Heinz Leven: Geschichte der Medizin und der Krankenpflege, 2003, 213.

3. M. Galán, Protestant und Pädagoge: Fritz Fliedner (1845–1901). Ein Überblick über sein Leben und sein Werk. In: Die evangelische Diaspora. Jahrbuch des Gustav-Adolf-Werks, 2002, 47–55.

4. G. Kranz, Florence Nightingale (1820–1910). In: Ders.: Zwölf Frauen, 1998, 357-383.

5. B. I. Tshisuaka: Nightingale, Florence. In: Werner E. Gerabek, Bernhard D. Haage, Gundolf Keil, Wolfgang Wegner (Hrsg.): Enzyklopädie Medizingeschichte, 2005, 1050.

6. M. Bostridge, Florence Nightingale: The Making of an Icon, 2008, 1172.

7. "Miss Nightingale Dies, Aged Ninety". The New York Times. 15 August 1910. Retrieved 21 July 2007.

8. "Florence Nightingale". Derby Guide. Retrieved 13 March 2010.

9. A. Grauhan, Die Situation der modernen Krankenpflege, Referat gehalten am 9. Juli 1965 im Institut für Geschichte der Medizin, Universität Heidelberg, in: Christine R. Auer: Und dann hiess es plötzlich: „Nicht mehr den Regelkreis von Schipperges, sondern statt dessen die Pflegetheorie von Roper, Logan, Tierney nehmen“, die Schriften Antje Grauhans kommentiert für Reinald Schmidt-Richter, 2014, 25–30.

10. D. Wittmann: B.A. Nurse - Ein System für Deutschland?! Eine historisch-kritische Betrachtung in Deutschland und deren neue Perspektiven. Hochschulschrift Institut für Gerontologie Universität Heidelberg, Betreuer Eric Schmitt, 2015, 2, 9–13.

11. E. Roloff, K. Henke-Wendt: Der weite Weg zur professionellen Pflege.(Das Pflegemuseum in Düsseldorf-Kaiserswerth) In: Besuchen Sie Ihren Arzt oder Apotheker. Eine Tour durch Deutschlands Museen für Medizin und Pharmazie.Band 1: Norddeutschland. S. Hirzel Verlag, 2015, 129–131.

12. 2. Bericht des MDS nach § 118 Abs. 4 SGB XI: Qualität in der ambulanten und stationären Pflege. Seite 66f (PDF; 5,4 MB) abgerufen am 26. Mai 2017.

13. Aus kritischen Ereignissen lernen (Memento vom 6. Januar 2014 im Internet Archive). Online-Berichts- und Lernsystem für die Altenpflege (Link geprüft am 5. Januar 2014).