 |
| Spira. Foto: Stadtwerke Speyer GmbH |
Po tym, jak 18 kwietnia 1521 Marcin Luter oficjalnie odmówił wyparcia się swoich programowych pism na Sejmie Rzeszy w Wormacji, pozostając „w niewoli Słowa Bożego", ruch reformacyjny zyskał na jeszcze większym rozgłosie. Wprawdzie cesarz Karol V wydał 26 maja 1521 tzw. Edykt wormacki skierowany przeciwko Lutrowi, w świetle którego palono pisma zwolenników Odnowy Kościoła oraz zakazano drukowania książek w całej Rzeszy bez cenzury wydanej przez biskupa a reformatorów uznano za banitów (tj. ludzi wyjętych spod prawa, każdy mógł ich bezkarnie zabić), nie przywrócił jednak oczekiwanego dawnego porządku. Reformacja stopniowo rozszerzała swe wpływy o kolejne terytoria. W 1524 roku w Ratyzbonie powołano związek południowych stanów katolickich z udziałem brata cesarza, Ferdynanda I Habsburga, książąt bawarskich i biskupów z Południa Niemiec. Głównym celem związku była realizacja edyktu wormackiego tj. pozbycie się zwolenników nauk Lutra ze stanów Rzeszy niemieckiej. Kolejne Sejmy Rzeszy w Norymberdze potwierdziły jedynie zasadność edyktu wormackiego, nie przynosząc konkretnych rozwiązań, jak skutecznie zapobiec podziałowi kościoła niemieckiego. Na tzw. pierwszym Sejmie w Spirze z 1526 roku postanowiono jednak zawiesić edykt wormacki do czasu zwołania soboru powszechnego a także przyznano miastom i księstwom realną swobodę w kształtowaniu swej polityki religijnej.
Trzy lata później, na 15 marca 1529 zwołano tzw. Drugi Sejm Rzeszy w Spirze. Kwestie religijne nie zdominowały jednak wbrew pozorom obrad stanów. Wciąż aktualne pozostawało zagrożenie inwazją turecką. Strategia obrony a przede wszystkim możliwość nałożenia w tym celu podatków zdawała się odgrywać kluczową rolę.
Już podczas Pierwszego Sejmu Rzeszy w Spirze zabroniono odprawiania ewangelickich nabożeństw w kościołach. Obradującym wtedy jak i w 1529 roku zwolennikom Reformacji zakaz ten jednak nie przeszkodził w niczym. W odprawionym pod gołym niebem nabożeństwie, w Niedzielę Palmową 1526, uczestniczyło ok. 8 tysięcy zebranych a kilka dni potem 5 tysięcy wysłuchało kazania luterańskiego.
12 kwietnia 1529 spory religijne pomiędzy katolikami a ewangelikami sięgnęły zenitu. Zwolennicy papiestwa potwierdzili aktualność edyktu wormackiego i nakazali odprawianie Mszy Świętych również na terenach objętych „nową nauką". Decyzja ta oznaczała jednoznaczne zniewolenie Reformacji. Książęta i Wolne Miasta Rzeszy wspierające Odnowę chrześcijaństwa wystosowały protest i zaapelowały do cesarza, aby wycofał się z tej decyzji. Uroczyste wyjaśnienie stanowiska określono łacińskim słowem „Protestatio". Warto zauważyć, że to słowo ma źrόdłowo zupełnie inne znaczenie niż sprzeciw, protest. Marcin Luter dwukrotnie nawiązał do Protestacji w swoim „Liście do książąt saskich o buntowniczym duchu” (WA 15, 213), który został napisany prawdopodobnie w lipcu 1524 roku. W tym samym czasie powstał traktat Tomasza Müntzera „Protestation oder Entbietung“ („Protestacja albo oświadczenie“), w ktόrym autor wyjaśnia swoje stanowisko wobec przeprowadzanych przez reformatorόw wittenberskich działań na rzecz Odnowy Kościoła. Podczas zebrania stanów 19 kwietnia brat cesarza, król Ferdynand I Habsburg, zadowolony postanowieniami katolickiej większości, liczył na poddanie się ewangelików. Ci jednak wyrazili swoje krytyczne stanowisko wobec ustaleń sprzed tygodnia w imię wolności wyznania i sumienia. 25 kwietnia wystąpili z pisemnym apelem o zwołanie soboru przeciwko postanowieniom Drugiego Sejmu Rzeszy w Spirze. Sygnatariuszami protestu byli książęta: elektor Saksonii Jan Stały, książęta Brunszwiku-Lüneburga Ernest I Wyznawca oraz Franciszek, Wolfgang von Anhalt, margrabia Brandenburg-Ansbach-Kulmbach Jerzy Hohenzollern-Ansbach i landgraf Hesji Filip Wielkoduszny. W proteście uczestniczyło także czternaście Wolnych Miast Rzeszy: Heilbronn, Isny, Kempten, Konstancja, Lindau, Memmingen, Nördlingen, Norymberga, Reutlingen, St. Gallen, Strasburg, Ulm, Weißenburg (Bawaria), Bad Windsheim. Apel ten potwierdził dobitnie rozłam w Kościele i brak możliwości powrotu do sytuacji sprzed 1517. Jawny sprzeciw wobec woli cesarskiej już nie tylko Marcina Lutra, ale też książąt i Wolny Miast Rzeszy musiał wywrzeć na nim ogromne wrażenie. Nie chcąc doprowadzić do eskalacji konfliktu, cesarz zakończył Sejm Rzeszy po sześciu tygodniach jego obradowania. Stany i liczni obserwatorzy mieli poczucie patu politycznego, opuszczając Spirę. Wśród nich był Filip Melanchton, który po zakończeniu Sejmu Rzeszy udał się do rodzinnego miasta Bretten w Badenii, by odwiedzić po dziewięciu latach (od 1518 roku mieszkał w Wittenberdze) chorą matkę. Nie wiedział wtedy, że jej dni dobiegają końca. Leżąca na łożu śmierci niepokoiła się reformatorskimi dążeniami Filipa. W rozmowie o modlitwie Ojcze Nasz, Dekalogu i Apostolskim Wyznaniu Wiary najbliższy współpracownik Doktora Lutra starał się uspokoić matkę jak mógł, pośrodku burzy wywołanej w Spirze o jedność i pokój dla Kościoła Chrystusowego...
Jakie konsekwencje pociągał z sobą Drugi Sejm w Spirze? Po pierwsze, stany ewangelickie określiły się jako siła mająca określony wpływ na decyzje odnośnie spraw wewnętrznych Rzeszy niemieckiej. Odtąd zwolenników reformacji (luteran i kalwinów) nazywano protestantami. Z czasem mianem tym określono wyznawców wszystkich kościołów wyrosłych z tzw. nurtu historycznego. Charakter tej siły był w 1529 roku jeszcze nieznany. Dzięki protestowi pojawiła się szansa na zjednoczenie reformatorów szwajcarskich (ewangelicyzm reformowany) i wittenberskich (ewangelicyzm tradycji augsburskiej). Landgraf heski Filip Wielkoduszny zwołał dysputę teologiczną w Marburgu jeszcze w tym samym roku. Marcin Luter i Filip Melanchton obawiali się całkowitego zbliżenia stanowisk z Zwinglim i jego zwolennikami, wiedzieli bowiem, że oznaczałoby to ostateczne uniemożliwienie zjednoczenia z Kościołem Rzymskim. Fiasko rozmów w Marburgu nie położyło kres utworzeniu wspólnej siły politycznej przez luteran i kalwinów. Utworzone formalnie w 1653 roku tzw. Corpus Evangelicorum reprezentowało interesy protestantów na Sejmach Rzeszy. Po drugie, na skutek różnicy zdań m.in. w pojmowaniu Sakramentu Ołtarza przez reformatorów szwajcarskich i wittenberskich, rosła potrzeba samookreślenia się, tożsamości religijnej w obrębie ewangelicyzmu. Nazwa „ewangelicyzm" ma na celu uwydatnienie głębokiego zakorzenienia ich wiary w Biblii, a zwłaszcza w Ewangelii, jako jedynym źródle prawdy objawionej. Wśród anglikanów jako „ewangelicki" (względnie „ewangelikalny") określa się Low Church (Kościół Niski), pozostający w opozycji do wykazującego tendencje prokatolickie High Church (Kościół Wysoki). W RP nazwę „ewangelicki" noszą: Kościół Ewangelicko-Augsburski, Kościół Ewangelicko-Reformowany i Kościół Ewangelicko-Metodystyczny. Tego pojęcia nie należy mylić z pojęciem ewangelikalny, które odnosi się do protestantów utożsamiających się z teologią i pobożnością ewangelikalną. W większości protestantyzm ewangelikalny jest środowiskiem konserwatywnym i sprzeciwia się tendencjom liberalnego chrześcijaństwa, które zaznaczają się w głównym nurcie protestantyzmu. Powstał na gruncie purytanizmu, ortodoksji protestanckiej i pietyzmu. Niektóre jego elementy pobożnościowe w drugiej połowie XX wieku przyjęły się także poza protestantyzmem, czego przykładem są w Kościele katolickim Ruch Światło-Życie i Ruch Odnowy w Duchu Świętym. Ponadto, niektórzy członkowie Kościołów ewangelickich reprezentują duchowość ewangelikalną. Wśród nich z ramienia Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce byli m.in. ks. Karol Kulisz, ks. Karol Kotula i ks. Alfred Jagucki jako przedstawiciele tzw. ruchu społecznościowego w luteranizmie. Po trzecie, zdecydowany protest stanów ewangelickich przypomniał istotę wolności wyznania i sumienia, w oparciu o którą formułowano w XX wieku podstawowe prawa człowieka. Postulaty ewangelików na Drugim Sejmie Rzeszy w Spirze nie dotyczyły niestety anabaptystów...30 stycznia 1533 roku mieszkańca tego miasta Michela Beugla utopiono w Renie za przynależność to w/w wyznania a jego przyjacielowi, Thomasowi Adolfowi wypalono „jedynie" krzyż na czole z uwagi „na młody wiek"... Do wolności sumienia i wiary szczególnie usilnie nawiązywał w swoim pontyfikacie papież Jan Paweł II, święty katolicki.
Aby upamiętnić protest zwolenników ruchu reformacyjnego w Spirze, w 1904 roku wybudowano w tym mieście Kościół Pamięci (Gedächtniskirche der Protestation), który stał się jednym z ważniejszych kościołów dla wszystkich ewangelików w Palatynacie.
1. D.T. Schaller, Speyer 1529 - 450 Jahre Protestation, 1979.
2. R. Balmer, Encyclopedia of Evangelicalism, 2004, 244-248.
3. M. Klein, Geschichtsdenken und Ständekritik in apokalyptischer Perspektive, 2004, 132.
4. I. Höß, Der Reichstag zu Speyer 1529. Teilnehmer, Verhandlungspunkte, Ergebnisse. In: Jürgen Arndt (Bearbeiter): Das Wappenbuch des Reichsherolds Caspar Sturm (= Wappenbücher des Mittelalters. Band 1), 1984, 139-150.
5. A. Kohnle, Protestation von Speyer. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 572-573.
6. V. Leppin, Die Reformation, 2017, 90-91.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz