Rozumienie Wieczerzy Pańskiej przez Filipa Melanchtona na podstawie wybranych pism – część 2

1. Wstęp

Postrzeganie Wieczerzy Pańskiej przez Melanchtona jako wybitnego przedstawiciela reformacji wittenberskiej należy uznać za kontrowersyjne. Przedmiotem debaty jest zwłaszcza okres, w którym powstało Augsburskie Wyznanie Wiary (Confessio Augustana, CA) i jego rozszerzenia, a także panujące w nim rozumienie. Nie ulega wątpliwości, że wydarzenie to miało doniosły charakter. Jednak w jakim stopniu była to kulminacja melanchtonicznego rozumienia Wieczerzy Pańskiej i jej własnej teologii, pozostaje przedmiotem dyskusji wśród uczonych. Neusera można uznać za najważniejszego przedstawiciela tezy, że spisanie CA 1530 było kulminacją odrębnej teologii Wieczerzy Pańskiej Melanchtona. Z jednej strony podkreśla kontrasty między rozumieniem Melanchtona i Lutra, z drugiej strony widzi go w napięciu pomiędzy ciągłością własnego rozumienia. Z tym kanonem dewaluacji osoby Melanchtona jako teologa zgadzają się znani przedstawiciele cechu, ze względu na jego wyraźny brak ciągłości we własnym rozumieniu Wieczerzy Pańskiej. Na przykład wersja robocza Jammerthala była nową próbą sklasyfikowania opcjonalnego melanchtonicznego rozumienia Sakramentu Ołtarza. Jammerthal kieruje się fragmentami Biblii cytowanymi przez Melanchtona i jego egzegezą. Sprawdza to pod kątem ciągłości lub nieciągłości. Wydaje się to istotne, ponieważ badacze Melanchtona potwierdzają wczesne zrozumienie Wieczerzy Pańskiej ze strony reformatora. Z pewnością nie wyklucza się zmiany rozumienia Sakramentu Ołtarza. Trzeba to jednak uznać za zaskakujące, gdyż pierwsze postrzeganie Sakramentu Ołtarza obchodzono w Wittenberdze pod kierunkiem Melanchtona, a Filip przez całe życie uchodził za osobę skrupulatnie i precyzyjną. Czy człowiek, który według Bizera jest uważany za najważniejszego reformatora lat trzydziestych XVII wieku, powinien w tym właśnie okresie zrezygnować z własnej dokładności i zrozumienia na rzecz jego zepsucia? Kwestia ta zostanie zbadana w tym poście na podstawie wybranych, centralnych pism Melanchtona o Sakramencie Ołtarza z lat 1530-1542. W zasadzie korzysta się z wydań Leppina/Seebaßa, a w trakcie Porozumienia wittenberskiego – z sugestii Stuppericha. Niezbędne są także CR 1-28 i MBW.

2. Wstępne rozważania dotyczące postępowania: przesłanki i tezy

Ze względu na ograniczony zakres zadania, celem jest następujące podejście: Odnośnie pytania podążam za Jammerthalem, który próbuje określić (nie)ciągłość rozumienia Wieczerzy Pańskiej na podstawie wykorzystanych fragmentów Biblii. Jeśli chodzi o metodę, podejście jest tutaj chiastyczne. Jammerthal próbuje wyciągnąć wniosek w oparciu o punkt wyjścia rozumienia Wieczerzy Pańskiej, czyli fragmenty Biblii. Natomiast w tym miejscu odniesiono się do produktu ustaleń Wieczerzy Pańskiej, a mianowicie jego wyjaśnień. Jest to możliwe także dlatego, że teksty te nie były badane przez Jammerthala, gdyż nie zawierają wyraźnych melanchtonicznych odniesień do fragmentów biblijnych. Pominięcie tego dla celów argumentacyjnych, pomimo intensywnego zaangażowania się w tę kwestię, sprawia, że ​​teza o własnym, ciągłym rozumieniu Sakramentu Ołtarza wydaje się co najmniej wątpliwa i dlatego powinna być tutaj towarzyszącym tokiem myślenia. Ze względu na objętość w trakcie pisania tej pracy zostaną wykorzystane wyłącznie wybrane pisma i zawarty w nich materiał. To prowadzi do konkretnego pytania: czy można wykazać ciągłe rozumienie Wieczerzy Pańskiej przez Melanchtona przy użyciu obecnych formalności opartych na wybranych pismach?

3. Wstępne rozważania metodologiczne

W tym artykule przedstawiono Confessio Augustana invariata (1530) w wersji łacińskiej i niemieckiej (zwanej dalej w skrócie CA i l lub d), Apologię CA (zwaną dalej AC l lub d) oraz CA variata prima (1533) (zwaną dalej CA vp w skrócie ), Konkordię Wittenberską w wersji niemieckiej i łacińskiej (zwanej dalej WK l i d), CA variata secunda (1540) (zwanej dalej CA var sec) i CA variata tertia (1542) (zwanej dalej CA vt) porównały swoje sformułowania. Należy w tym miejscu wyjaśnić związek pomiędzy tekstami łacińskimi i niemieckimi. Obydwa warianty tekstu są rozpatrywane niezależnie od siebie, przy czym ze względu na mniejszy zakres preferowany jest CA i l, a stamtąd rozważany jest CA id. Świadczy o tym fakt, że oba dzieła mają rodowód melanchtoniczny, a nieciągłości powinny być zauważalne niezależnie od klasyfikacji czasowej. Podstawą niniejszej pracy jest odwołanie się do wyników Jammerthala, które z jednej strony stanowią podstawę, a z drugiej stanowią krytyczny temat postu.

4. Badania

5. Nazwanie uwag dotyczących zmiany w zakresie formalności

Patrząc łącznie, można zauważyć, że oprócz ciągłych momentów formułowania pojawiają się także nieciągłości i różnice w zakresie tekstu i odniesień intertekstualnych. Ważne jest teraz, aby zakwestionować ich potencjał w kontekście ich znaczenia dla ciągłości rozumienia Wieczerzy Pańskiej przez Melanchtona. To z kolei należy ująć w zarysie na podstawie dwóch dzieł: z jednej strony Neusera, który w swoim dziele stawia punkt wyjścia na całkowicie melanchtonicznym rozumieniu Wieczerzy Pańskiej i jej umiejscowienia w 1530 roku. Z drugiej strony Jammerthala, którego obserwując momenty ciągłości, można postrzegać jako Neusera od 1530 do 1548 roku, a więc w ustalonych tu ramach czasowych. W rezultacie powstaje obraz rzekomo autentycznie melanchtonicznego rozumienia Wieczerzy Pańskiej, na który składają się następujące cechy: Deklarowana jest rzeczywista obecność Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej, przywoływana za pomocą słowa „verus” . Nie poruszono dokładnego związku pomiędzy spójnością krwi ciała i wina chlebowego, czyli modus praesentiae. Chleb i wino natomiast są postrzegane jako nośniki realnej obecności w przebiegu aktu Komunii i włączane w jego ramy. Neuser wspomina także o patrystyce, która dla Melanchtona, w przeciwieństwie do Lutra, odegrała rolę w jego nauczaniu. Czy w rozpatrywanych dokumentach można odnaleźć takie rozumienie Wieczerzy Pańskiej i związaną z nią naukę oraz, w tym względzie, ciągłość melanchtonicznej koncepcji Wieczerzy Pańskiej, pomimo oczywistych niespójności w brzmieniu i formalnościach? W tym celu dwie rzucające się w oczy nieciągłości zostaną zbadane bardziej szczegółowo poniżej jako przykłady i zbadana zostanie ich funkcja w nauczaniu Melanchtona w przekazywaniu jego zrozumienia.

6. Nazywanie nieprawidłowości

6.1 Odniesienie do brakujących, wyraźnych fragmentów Biblii

Początkowo różnicę między tym dziełem a dziełem Jammerthala tłumaczono także faktem, że sam Melanchton wspomniał w rozpatrywanych dokumentach bardzo niewiele fragmentów Biblii. Wyjątkiem jest część Konkordia Wittenberska WK dotycząca „długoterminowych skutków” Wieczerzy Pańskiej, która nie jest tu rozpatrywana bardziej szczegółowo. Poza tym nie przytacza się żadnych fragmentów Biblii, chyba że są one cytowane od Ojców Kościoła. Zostanie to tutaj zbadane, ponieważ stanowi to zaskakującą okoliczność. Dlaczego Melanchton albo nie cytuje żadnych fragmentów biblijnych, albo cytuje je jedynie w odniesieniu do Ojców Kościoła odnośnie Wieczerzy Pańskiej?

6.1.1 Koncepcja Melanchtona: patrystyka

W świetle biografii Filipa Melanchtona nasuwa się nieuzasadnione podejrzenie, że patrystyka zamiast powoływać się na Biblię w kluczowych kwestiach demaskuje go jako humanistę pod postacią reformatora. Wielkie zaufanie Melanchtona do Ojców Kościoła wyraża się w tym, że wydawało się, że jest przez nich całkowicie chroniony, dlatego przedstawił pisemne dowody jako uwzględnione. Fakt, że przewodnictwo Ojców Kościoła wydaje się sprawą czysto melanchtoniczną, znajduje odzwierciedlenie także w dyskusjach religijnych w Hagenau. W toku tych autorytetów została odrzucona przez całą stronę Reformacji. Dlatego poniżej zostanie ukazana relacja Melanchtona do Cyryla z Aleksandrii, co ma być przykładem zrozumienia przez Melanchtona Ojców Kościoła z jednej strony i jego argumentacyjnego użycia tego z drugiej.

6.1.1.1.1 Cyryl z Aleksandrii jako przykład poglądu Melanchtona na Ojców Kościoła i Pismo Święte

Cyryla można uznać za prawdziwie melanchtonicznego Ojca Kościoła, przynajmniej w stosunku do Lutra. Przegląd korespondencji Melanchtona pokazuje, że w przeszukiwanym materiale Cyryl z Aleksandrii nigdy nie pojawia się u innych autorów, chyba, że ​​w związku z Melanchtonem. Trzy listy, mianowicie Regesten nr 522 (1527), 822 i 823 (1529), zostaną tutaj zbadane bardziej szczegółowo, aby móc zrozumieć argumentacyjne użycie Cyryla 1530/31 przez Melanchtona.

List 522: Melanchton adresuje do Agricoli. Zawiera informacje Lutra na temat traktatu Ireneusza z Lyonu „Adversus haereses”. Ogólnie rzecz biorąc, list ten można postrzegać jako paradygmat oceny Melanchtona na temat Ojców Kościoła. W kontekście dyskusji na temat Wieczerzy Pańskiej czuje się przez to utwierdzony. W szczególności przytacza wypowiedzi Hilariusza z Pointiers, Cypriana i Chryzostoma. Wypowiedź Cypriana potwierdza z kolei tezę Melanchtona, że ​​sakrament Wieczerzy Pańskiej nie ma charakteru czysto duchowego. Poparłby to także Cyryl z Aleksandrii, chociaż jego opinia nie została wyjaśniona. Ogólnie rzecz biorąc, list 522 można by dalej rozwinąć w oparciu o już melanchtoniczne tezy, które jego zdaniem popierają Ojcowie Kościoła. Należy tu przypomnieć: Cyryl jest świadkiem i autorytetem Melanchtona jako poprawny egzegeta J 15,1 dla swego zrozumienia Wieczerzy Pańskiej, a Melanchton znał już ten fragment z 1527 roku, który cytował w AC.

List 822 to notatki, które Melanchton zabrał z sobą na dyskusje religijne w Marburgu w 1529 roku. Należy tu zwrócić uwagę na dwie rzeczy: Melanchton postrzega siebie jako osobę chronioną przez wszystkich Ojców Kościoła z wyjątkiem Augustyna z Hippony, którego zwinglianie używają jako obrony. Po drugie, Melanchton przytacza między innymi egzegezę Jana 15.1 autorstwa Cyryla z, także i tutaj z naciskiem na „corporaliter”. Melanchton pokazuje, że jest to zgodne z dalszymi cytatami Augustyna, którego zapewne nie chce pozostawić bez walki zwinglianom, Cyprianowi i Chryzostomowi, a także szeregiem dowodów biblijnych. Warto tutaj zauważyć: Melanchton potwierdza swoje rozumienie Wieczerzy Pańskiej myślami Cyryla z Aleksandrii, którego komentarz do Jana 15 jest dla Melanchtona wyraźniejszym odniesieniem do dużej liczby świadectw biblijnych. Cyryl jest ponadto zatem świadkiem melanchtonowego rozumienia realnej obecności i odniesieniem do zebranych dowodów biblijnych, które stanowią podstawę tego zrozumienia.

List 823 to relacja z rozmów marburskich Melanchtona z landgrafem heskim Filipem I Wielkodusznym, Lutra, Justusa Jonasa i innych. Augustyn z Hippony jest cytowany jako kluczowy świadek Zwingliego. Natomiast duża liczba Ojców Kościoła opowiada się po stronie wittenberskiej: Hillarius, Cyprian, Teofilakt, Ambroży, Ireneusz i Cyryl. Należy wziąć pod uwagę dwie rzeczy: z jednej strony Teofilakt/Wulgarius jest cytowany jako gwarant ogólnokościelnej ważności tez wittenberskich, reprezentujący Kościół wschodni. Z kolei Cyryl jest gwarantem ważności związku fizycznego, choć nie precyzuje, w jaki sposób do niego dochodzi. W związku z tym Cyryla należy także postrzegać w oczach Melanchtona jako głównego świadka Ojców Kościoła przeciwko tezom Zwingliego.

6.1.1.2 Ocena: melanchtonowe rozumienie Ojców Kościoła na podstawie Cyryla z Aleksandrii

Ojcowie Kościoła są dla Melanchtona najwyraźniej instrumentami odniesienia do Pisma Świętego w połączeniu ze zgodną z nim tradycją, choć tradycje mogą różnić się formą. Z jednej strony Cyryl jest cytowany w Liście 822 jako sposób na skupienie różnych fragmentów Biblii. Z drugiej strony, według Melanchtona Ojców należy zawsze mierzyć w oparciu o Pismo Święte i w żadnym wypadku nie należy ich uważać za autorytety same w sobie (sola scriptura). Otrzymują autorytet jedynie dzięki właściwej interpretacji Pisma Świętego i swojej doczesnej bliskości z pismem Pisma Świętego. W rezultacie stały się nie tylko instrumentami odniesienia, ale także instrumentami interpretacji, które jednak musiały poddać się krytycznej analizie. Nie należy ignorować problemu w kontaktach z patrystyką: ponieważ wszystkie kłócące się strony odnosiły się do nich, wspominanie o nich zawsze wiązało się z ryzykiem nagłego porozumienia się z inną stroną.

6.2 „Exhibere”: słownictwo Melanchtona

Zaobserwowano, że „distribuere” w CA i l zostało już zastąpione przez „exhibere” w AC 1. Oczywisty wniosek jest taki: Melanchton zmienia swoje poglądy, potencjalnie pod wpływem zewnętrznych wpływów i inspiracji. W rezultacie „rozpowszechnianie” stało się „obecne”, co nie czyni przyjmującego sakramentu aktywnym podmiotem i przywraca do gry manductio impiorum. Pozostaje wykazać, że jest to celowa zmiana znaczenia. W tym celu należy bliżej przyjrzeć się rozumieniu terminu „exhibere” przez Melanchtona, aby rozróżnić pomiędzy potencjalnie jego własnym a słownictwem. W okresie, w którym pisano oryginalne CA, Melanchton korespondował z Lutrem. W liście z 26 czerwca 1530 roku użył tego terminu do opisania uroczystej prezentacji Augsburskiego Wyznania Wiary cesarzowi Karolowi V. W ten sam sposób termin ten został użyty w innym liście napisanym dzień później. Należy zauważyć, że wyraźnie wspomniano, że oczekuje się odpowiedzi. Wydaje się więc, że jest to określenie aktu uroczystego. Mówimy tu jednak o akcie religijno-politycznym. Reasumując, konteksty, w których Melanchton używa tego terminu, można podzielić na konteksty eklezjologiczno-liturgiczne, zbawczo-ekonomiczne, jawnie sakramentalne w znaczeniu Wieczerzy Pańskiej oraz konteksty profanum. Z perspektywy eklezjologicznej i liturgicznej Melanchton posługuje się „exhibere” rozumianym jako działanie Kościoła, które w ten sposób wypełnia swoją misję. Jeśli chodzi o ekonomię zbawienia, chodzi o Bożą uwagę skierowaną do ludzi, którzy w związku z tym zawsze są postrzegani jako już w nią objęci. Celem opracowania jest zrozumienie tego terminu w wyraźnym odniesieniu do Wieczerzy Pańskiej w sensie sakramentalnym, choć czasami występują tu ścisłe powiązania z rozważanym wcześniej kontekstem. Sakrament zalicza się do tego i dlatego jest rozumiany pod jego auspicjami. W kontekście profanum Melanchton postrzega „exhibere” jako opis działania, w którym ktoś podejmuje działanie, w ramach działania powstaje już rezultat, ale wynik jest nadal ukryty (przynajmniej dla osoby) w wykonaniu akcji. Wszystkie te konteksty można streścić w jednym rozumieniu: w rozumieniu Melanchtona, przed 1530 rokiem i znacznie po 1542, „exhibere” to działanie rozgrywające się w określonych ramach. Działanie to w konsekwencji pociąga za sobą skutek, którego wystąpienie chwilowo następuje po wykonaniu działania. Ignoruje się zarówno konkretną przyczynę skutku, jak i odstęp czasu, nie mają one znaczenia dla samej akcji. To także zaprzecza Sternbergowi: przekazanie nadal ma miejsce, tylko skupia się teraz także na jego kontekście, ponieważ jego wynik bardziej przypomina na pierwszy plan, nie spychając samej prezentacji na dalszy plan.

7. Zmienić POMIMO ciągłości? Perspektywy obserwacji

W świetle tych dwóch badań, które pokazują, że pojawienie się nieciągłości formalnych niekoniecznie kontrastuje z ideami i rozumieniami stosowanymi przed i po rozpatrywanym okresie, pojawia się pytanie: Jak można wyjaśnić nieciągłości formalne w kontekście ciągłości wykraczających poza nie? Aby podążać za tym podejściem, które często koncentruje się jednoprzyczynowo na teologu Melanchtonie, wybiera się tutaj dwie inne perspektywy, aby rozejrzeć się i zyskać zrozumienie: Melanchton jako wychowawca i nauczyciel oraz Melanchton jako dyplomata. Od tego momentu teolog Melanchton będzie rozumiany w jego własnym kontekście biograficznym. Powinno to także pokazać, czy rzeczywiście można założyć ciągłość pomimo formalnej nieciągłości i zmieniającej się periodyzacji sformułowań.

7.1.1 Melanchton jako nauczyciel

„Praeceptor Germaniae” (Nauczyciel Niemiec) - świadomie uwzględnili jego humanistyczne pochodzenie i tytuł, ci, co go tak nazwali... Odpowiednio podkreślano wagę edukacji i odpowiedniej pedagogiki. Dingel ocenia to samo w odniesieniu do zasadniczego charakteru Reformacji wittenberskiej: „Zdecydowany impuls edukacyjny wyszedł od Filipa Melanchtona”. Ta gorliwość w reformowaniu, innowacjach, a w niektórych przypadkach w tworzeniu systemów nauczania i nauczycieli rozciągnęła się na wszystkie obszary edukacji. Skupiono się nie tylko na uniwersytetach, ale także na szkołach i obszarze, który można określić mianem „ogólnej edukacji dorosłych” (andragogiki). Oprócz pisania tekstów dydaktycznych Melanchton zajmował się także ich ciągłą weryfikacją, co można uznać za paradygmat jego pedagogicznej gorliwości. Wszystkie te cechy Melanchtona stają się aż nadto jasne w tak zwanym „sporze o Cordatusie”. Neuser pokazuje, że sam Melanchton ujawnia tu swoje podejście pedagogiczne i dydaktyczne: stosowane w nauczaniu sformułowania, wyrażenia pedagogiczne i dialektyczne zwroty pedagogiczne dobierane są zawsze zgodnie z zamierzonym odbiorcą. Jednocześnie Neuser może udowodnić, że nie tylko horyzont zrozumienia odbiorcy kieruje Melanchtonem dydaktycznie. Według Melanchtona podejście do rozumienia w nauczaniu należy raczej wybrać w taki sposób, aby uwzględnić dwie strony słuchacza: według Melanchtona nauczanie powinno być formułowane w taki sposób, aby zarówno prostsza część słuchacza a część słuchacza, która rozumie artes liberales, uznała to nauczanie za pouczające. To właśnie tę podwójną intencję, w wysiłkach dydaktycznych i poprzez wysiłki dydaktyczne, można odnaleźć także w programach nauczania badanych przez Scheible’a. Można powiedzieć: nauczycielowi Melanchtonowi przyświecał nie tylko cel bycia zrozumiałym, ale także stworzenie na tej podstawie ogólnego zrozumienia i możliwości porozumiewania się.

7.1.2 Melanchton jako dyplomata

Dla Praeceptora, który postrzegał siebie jako takiego, język był podstawą wszelkiego zrozumienia i produktywnej wymiany między skonfliktowanymi stronami. Celem nadrzędnym było jednak zrozumienie drugiej osoby, a nie dobrowolne poddanie się jej stanowisku. Melanchton objął tę pozycję jako chętny do rozmów i zarazem stanowczy negocjator w problematycznej sytuacji w 1530 roku. Wniósł do negocjacji z ukształtowaną przez siebie CA jasną „definicję stanowiska, które nadal podlegało negocjacjom”. Jeśli chodzi o artykuł o Wieczerzy Pańskiej, uczynił to na korzyść rozmowy, wbrew własnemu przekonaniu, że jego przedyskutowanie jest pilnie konieczne. Wieczerza Pańska nie była dla Melanchtona odpowiednim punktem spornym, gdyż uważał, że spór wynika z dogmatów i struktur intelektualnych. Humanista Melanchton postrzegał spór o Wieczerzę Pańską jako spór, którego nie można prowadzić i rozstrzygać rozsądkiem. Dlatego też najpóźniej w negocjacjach około 1542 roku postrzegał spór o Wieczerzę Pańską jako spór o sformułowania, a nie o prawdy. Jednocześnie badanie formalności i sformułowań wykazało, że Melanchton tak dobierał słowa, aby pozostać otwartym na rozmowę i umożliwić ją drugiej stronie. Fakt, że Melanchton jako dyplomata zabiegał o rozmowę i stwarzał możliwości dyskusji, ale stanowczo bronił swojego stanowiska i uważał, że porozumienie jest możliwe tylko w przypadku jego przyznania, stał się jasny podczas badania treści Konkordii Wittenberskiej WK.

7.1.3 Melanchton jako teolog

Teolog Melanchton mógł zatem pełnić funkcję teologa w sprawach teologicznych, a także nauczyciela i dyplomaty. Nie było to sprzeczne z jego poglądem na siebie, ani z poglądem jego współczesnych. Jako teolog potrafił wykorzystać swoje walory pedagogiczne, dydaktyczne i dyplomatyczne do podkreślenia i przedstawienia swojego stanowiska teologicznego. Janssen trafnie ocenia, że Melanchton wykazał wspólność w nauczaniu szkolnym, głoszeniu kazań i dyskusjach religijnych: z jednej strony stwierdzenia i sformułowania musiały być poprawne pod względem treści, z drugiej jednak strony musiały być zrozumiałe dla drugiej osoby. Jego własne zrozumienie nie musiało się zmieniać. Dla niego ważniejsze było zwalczanie fałszywego stanowiska, które wyłoniło się jako dogmat w historii Kościoła. Aby tego dokonać, konieczne było jednak zjednoczenie frontu reformatorskiego przeciwko stanowisku Kościoła powszechnego. O tym, że Melanchton z pewnością formułował własne rozumienie i uważał je za zdolne do racjonalnego konsensusu, świadczy także stosunek Lutra do niego, który charakteryzował się raczej ustępstwem niż całkowitą zgodą. O tym, że dla Melanchtona na pierwszym planie była zrozumiałość własnego stanowiska, a nie dogmatyczna pełnia prawdy, ukazuje sposób Melanchtona przedstawiania go za pomocą tekstów. Pozwala to na postawienie tezy, że Melanchton tak niuansował swoje teksty, aby były zrozumiałe dla zamierzonego odbiorcy. To wyjaśnia zmieniającą się, a czasem odmienną dwujęzyczność. Jednocześnie w ramach tych momentów ciągłości można określić, które z nich nie byłyby tutaj odpowiednie pod względem wagi i wartości. Te momenty ciągłości są z kolei zaprojektowane w taki sposób, że nie mają na celu osiągnięcia pełnego zrozumienia samej Wieczerzy Pańskiej. Rozumiejąc Melanchtona jako osobę pragnącą stać się zrozumiałym, ciągłości i nieciągłości można wyjaśnić jako ustawienie się w obliczu zamierzonych odbiorców. Już sam kontekst, w jakim powstały edycje Augustany, rozumianej tutaj jako CA i, odzwierciedla już to twierdzenie, ponieważ ich celem było skorygowanie nieporozumień i obraźliwych wersji, zarówno w języku naukowym, jakim jest łacina, jak i potocznym języku niemieckim. To samo dotyczyło AC, która pełniąc swoją funkcję obrony, starała się zabezpieczyć CA poprzez obszerne wyjaśnienia. O tym, że na pierwszy plan wysuwała się zrozumiałość tego ostatniego, natomiast że Melanchton zwracał się do własnego obozu i że od 1530 roku nie zaszły żadne zmiany w rozumieniu Wieczerzy Pańskiej, ukazuje CA vp. Należy podkreślić, że WK umożliwia interpretację w odniesieniu do własnego stanowiska Melanchtona, choć z tego nie zrezygnowano. Rozwój sytuacji politycznej stawia Melanchtona w pozycji partnera negocjacyjnego, który może tu dyktować porozumienie. CA var sec zostało zaprojektowane z myślą o dyskursie naukowym, dlatego ukazało się wyłącznie w języku łacińskim, a artykuł o „Ostatniej Wieczerzy” starał się uwzględnić szerszą interpretację interpretacji melanchtonicznej. Stanowisko potwierdzono poprzez utrzymanie sformułowań w CA vt.

8. Teza i wnioski

W trakcie tego postu postawiono pytanie, czy na podstawie wybranych dokumentów (współ)autorstwa Melanchtona można wykazać ciągłość lub nieciągłość w reformatorskim rozumieniu Wieczerzy Pańskiej. W tym celu uwzględniono indywidualne konteksty historyczne kompozycji oraz zmieniające się formalności. Okazuje się, że formalności się zmieniają. Można jednak wykazać również wyraźne odniesienia intertekstualne. Świadczy to o samoświadomym odwołaniu się do tego, co już zostało napisane i podkreśleniu jego treści. Wybrany okres rozciągał się od niebezpiecznego dla Reformacji roku 1530 do 1542, w którym można mówić o utrwaleniu się statusu obozu reformacyjnego. Za pośrednictwem Neusera można było przedstawić napiętą sytuację w obrębie Reformacji dotyczącą rozumienia Wieczerzy Pańskiej w 1530 roku, a także własne stanowisko Melanchtona. Sugeruje to, że w 1530 roku jego rozumienie Wieczerzy Pańskiej plasowało się pomiędzy rozumieniem Lutra i Zwingliego, a kontrastem ze zwolennikami Kościoła papieskiego. Na podstawie przedstawionych zmian w formalnościach i sformułowaniach nie można stwierdzić, że zrozumienie to uległo zasadniczej zmianie. Zamiast tego wykorzystano wybrane przykłady, aby wykazać, że nieciągłości w argumentacji muszą mieć inną przyczynę. Uwagi biograficzne pozwoliły na bardziej szczegółową charakterystykę Filipa Melanchtona. Pokazało to, że teologowi Melanchtonowi zależało przede wszystkim na komunikowaniu i wyjaśnianiu swoich stanowisk. Oznacza to, że zmiany w formie i formalnościach, w wyrażeniu i strukturze zdania można interpretować jako reakcję na zmieniony kontekst. Opierając się na ciągłym rozumieniu Wieczerzy Pańskiej przez Melanchtona w rozważanym okresie, reprezentowanym przez Jammerthala, można powiedzieć: dla Melanchtona zmiany w sformułowaniu zawsze stanowiły opcję umożliwiającą osiągnięcie konsensusu. Jednakże nie należało tego postrzegać jako rezygnacja z własnego zrozumienia. Ważne było raczej przekonanie odpowiedniego partnera, aby zgodził się z jego własnym stanowiskiem, które z kolei uznano za udowodnione i możliwe do sprawdzenia na piśmie i w najwcześniejszych tradycjach. Nie można stwierdzić, że melanchtonowe rozumienie Wieczerzy Pańskiej miało charakter nieciągły w rozpatrywanym okresie. Zamiast tego formalności świadczą o powtarzającej się próbie porozumienia pod założeniem, że nie popadnie się w pychę i w związku z tym nie będzie chciał rozszerzać granic ludzkiego rozumu na sferę boskości. Na koniec należy zwrócić uwagę na dwa aspekty: sformułowania w żaden sposób nie pozwalają na merytoryczne ustalenie melanchtonicznego rozumienia Wieczerzy Pańskiej. Należy je raczej postrzegać jako poręcze, zewnętrzną powłokę zrozumienia, poza którą do komunikacji wymagane są dodatkowe dowody. Nie jest istotne rozważanie, jak wąskie czy szerokie były te granice. Warto jednak podkreślić podejście Jammerthala, który nie uwzględnia żadnego z pism religijno-politycznych Melanchtona. Zamiast tego skupia się na biblijnym punkcie odniesienia Melanchtona, co znacznie zawęża granice rozumienia reformatora. Po drugie, należy jeszcze raz podkreślić, że założenie o ciągłym rozwoju rozumienia Wieczerzy Pańskiej w Melanchtonie na podstawie poczynionych tu obserwacji należy uznać za absurdalne. „Praeceptor” (Nauczyciel) był świadomy i pewny swego nauczania. Miało to szczególne znaczenie w kontekście jego roli w rozważanej dekadzie. Melanchton jako praeceptor wiedział jednak, że nie należy tego wymuszać w zależności od kontekstu, ale raczej wstępnie przybliżyć to swoim współpracownikom. Postrzeganie tego wstępnego podejścia jako „strasznego odwrotu od przeciwnika” rzuca jasne światło na jednowymiarowy i jednoprzyczynowy pogląd, który nie oddaje sprawiedliwości Melanchtonowi jako teologowi.

Literatura:

1. H. Scheible, Melanchthon und die Reformation: Forschungsbeiträge, 2012.

2. H. Scheible, Melanchthon, Philipp (1497-1560). In: TRE, Bd. 22, 1992, 379.

3. N. Kuropka, Philipp Melanchthon: Wissenschaft und Gesellschaft, 2010, 56, 109.

4. W. H. Neuser, Die Abendmahlslehre Melanchthons in ihrer geschichtlichen Entwicklung (1519-1530), 1968, 451-470.

5. I. Dingel, Reformation, 2016, 165.

6. W. Janssen, »Wir sind zum wechselseitigen Gespräch geboren« Philipp Melanchthon und die Reichsreligionsgespräche von 1540/41, 2009, 237ff.

7. T. Jammerthal, Rezension zu: Scheible, Heinz: Melanchthon. Vermittler der Reformation. Eine Biographie, 2016.

8. T. Jammerthal, Philipps Melanchthons Abendmahlstheologie im Spiegel seiner Bibelauslegung 1520-1548, 2018, 236-239.