Marcin Luder jako eleutherios

Z okresu od 11 listopada 1517 do 24 stycznia 1519 zachowało się ogółem 28 listów Marcina Lutra, wszystkie adresowane do bliskich przyjaciół i podpisane eleutherios (gr. ελευθέριος). Jednocześnie (pierwsza wiarygodna data 31 października 1517) zmienił swoje tradycyjne imię „Luder” na „Luter”. Stało się to nagle i definitywnie – już nigdy więcej nie użył w odniesieniu do siebie nazwiska ojca.

Te dwie zmiany nazw prawdopodobnie utworzą połączenie jasne z wizji eleutheriosa. Marcin Luter postępował zgodnie z humanistycznym zwyczajem antyzacji swojego imienia, ale w sensie całkowicie średniowiecznej etymologii. Zauważył, że rdzeń greckiego słowa oznaczającego „wolność” (ελευθερία) był ukryty w jego oryginalnym nazwisku, gdy zostało ono przetłumaczone na język wysokoniemiecki, więc był nazwany „Wolnym/Uwolnionym”. Zmieniając nazwisko na Luther (w polskim: Luter), uświadomił to sobie dla samego siebie, a za pomocą określenia ελευθέριος dał ją do zrozumienia swoim najbliższym przyjaciołom. Związek ze sporem o odpust jest oczywisty. Kluczowym tekstem dla tej interpretacji jest podpis listu Lutra do Johanna Langa z 11 listopada 1517 (WA BR 1,52,56):

„F. Martinus Eleutherios, imo dulos et captivus nimis”. (Brat Marcin, ten (uwolniony przez Boga, a przez to) wolny, w istocie całkowicie niewolnik i więzień (Boga).)

Uwolniony – ale od czego? Odpowiedź na to pytanie jest ściśle związana z biografią Marcina Lutra. Na drodze indywidualnego czytania Pisma i głębokich przemyśleń Marcin jest gotόw odrzucić scholastyczną teologię i wszystko, co wiąże się z nią: uczynkowość, obraz karnego i srogiego Boga, hierarchia kościelna itd. Nauki, ktόre sukcesywnie poznawał w ramach studiόw teologicznych i όwczesna praktyka chrześcijańska nie miały pokrycia w tym, co czytamy w Biblii. Młody augustianin Luter czuje się wyzwolony z narzuconej rutyny i ma odwagę szukać Boga w Piśmie własnym sumieniem. A zatem Luter, a nie Luder…

Literatura:

1. T. Jacobi, „Christen heißen Freie”. Luthers Freiheitsaussagen in den Jahren 1515-1519, BHTh 101, 1997, 139-149.

2. H. Schilling, Martin Luther – Rebell in einer Zeit des Umbruchs, 2017, 144-152.

3. V. Leppin, Martin Luther, 2017, 124-126.

4. J. Udolph, Martinus Luder – Eleutherius – Martin Luther: Warum änderte Martin Luther seinen Namen?, 2016, 15ff.