Jan Stały (Johann der Beständige)

Jan Stały (1468-1532), portret Łukasza Cranacha Starszego z 1526 roku

1. Życiorys

Jan był czwartym synem elektora Ernsta i zastąpił u władzy swojego brata Fryderyka III Mądrego. Niewiele wiadomo o jego dzieciństwie i młodości. Przypuszczalnie jednak cieszył się wraz z braćmi dobrą edukacją na saskim dworze elektorskim, przy czym z pewnością główny nacisk położono na pierworodnego Fryderyka jako potencjalnego następcę tronu elektorskiego. Po śmierci ojca w 1486 roku rząd objął Fryderyk wraz z osiemnastoletnim wówczas bratem Janem. W 1513 roku Fryderyk i Jan zgodzili się na wewnętrzny podział Elektoratu. Od tego czasu Jan rządził częścią elektoratu weimarskiego, czyniąc miasto stałą rezydencją księcia. Zewnętrznie jednak rządzili razem elektorską Saksonią i ernestyńską częścią Turyngii aż do śmierci Fryderyka w 1525 roku, który był starszym z dwóch braci i sprawował elektorat.

Całe wspólne panowanie obu braci cechowało dobre zrozumienie i współpraca. Żaden z nich nie podjął ważnych decyzji bez uprzedniej konsultacji z drugim. Chociaż takie podejście często paraliżowało proces decyzyjny, kłótnie między rządzącymi książętami lub pójście w pojedynkę nie sprzyjałyby do końca skutecznej polityce.

Po drugim małżeństwie z Margarete von Anhalt (†1521) podzielił ziemie saskie elektorskie między siebie, a brata. Następnie Jan osiedlił się w Weimarze, gdzie założył własny dwór i odtąd był odpowiedzialny za Turyngię, Frankonię i Vogtland. Ponieważ nigdy nie wykazywał większego zainteresowania administracją i finansami swojego państwa, zostały one zaniedbane. Zarówno przed śmiercią Fryderyka, jak i później, gdy Jan był odpowiedzialny za finanse całego elektoratu, administrację określano jako bardzo skorumpowaną. Podobno urzędnicy bogacili się kosztem elektora i bardzo powierzchownie zajmowali się sprawami pisanymi, dlatego jego syn i następca Jan Fryderyk po musiał zmagać się śmierci ojca w 1532 roku z opuszczonym systemem finansowym i aparatem administracyjnym.

Ze względu na różnice zdań doszło do tzw. saskiej separacji monet między 1530, a końcem 1533 roku między Janem a księciem albertyńskim Jerzym Brodatym. Jan był zdania, że ​​wysokiej jakości guldeny saskie szkodzą ludności, ponieważ zostały wywiezione z kraju przez lichwiarzy i sprowadzone tam za mniej wartościowe pieniądze, i zażądał zmniejszenia zawartości srebra w monetach. Z drugiej strony książę nalegał na zachowanie poprzedniej wartości monet. W rezultacie zamknięto wspólną mennicę w Schneeberg na terenie elektoratu. Mennica w Zwickau, która została tymczasowo otwarta w 1530 roku oraz mennica w Buchholz od tego czasu wyznaczały dla Jana standardy. Za jego następcy Jana Fryderyka ponownie weszła w życie dawna wspólnota monetarna.

2. Stosunek do Reformacji

Jak sugeruje jego przydomek, Jan miał taki sam pozytywny stosunek do Reformacji, jak jego brat. Prawdopodobnie to jego niezłomność i odwaga, by trwać przy swojej wierze, przyniosły mu największą sławę wśród współczesnych. Przekonania chrześcijańskie były także podstawą jego decyzji politycznych, które uważano za bardzo słuszne. Jednak w kwestiach politycznych często się wahał. We współpracy między nim a landgrafem heskim Filipem Wielkodusznym, z którym utrzymywał bliskie kontakty ze względu na wspólne wyznanie, Filip był siłą napędową i opowiadał się za agresywną polityką zagraniczną. Jan natomiast bardzo powściągliwie podchodził do kwestii, czy protestanci powinni bronić się przed cesarzem i przez długi czas stał po stronie Marcina Lutra, który nie aprobował sojuszu obronnego przeciwko katolikom.

Jako władca Marcina Lutra Jan utrzymywał bardzo bliskie, niemal przyjacielskie stosunki z wittenberskim Reformatorem. Luter również często wypowiadał się pozytywnie o Janie. Szczególnie pochwalił go za zachowanie podczas Reichstagu w Augsburgu w 1530 roku: „Na pewno wierzę, że elektor Jan z Saksonii miał Ducha Świętego. Udowodnił to znakomicie w Augsburgu swoją spowiedzią (...)”. Mówi się, że Jan często powtarzał: „Powiedzcie moim uczonym, aby czynili to, co słuszne, ku chwale Boga”.

W 1527 roku powstał na terenie Elektoratu Saksonii Krajowy Kościół Ewangelicko-Luterański, którego biskupem został elektor. W 1529 roku Jan był jednym z książęcych przedstawicieli mniejszości protestanckiej podczas Sejmu Rzeszy (Reichstagu) w Spirze. Liga Szmalkaldzka stanów ewangelickich, założona w 1531 roku w celu obrony Reformacji, była kierowana przez elektorat saski i heski. Po śmierci Jan został pochowany obok swojego brata Fryderyka w kościele zamkowym w Wittenberdze.

Przez prawie czterdzieści lat panowania Jana jako księcia w elektorskiej Saksonii często przesłaniała go osoba swego brata Fryderyka, który jako najstarszy z rodziny i noszący elektorski tytuł decydował o polityce elektorskiej Saksonii. Nawet w naszych czasach Jan niesłusznie stoi na drugim planie historii i polityki wyborczej Saksonii na początku Reformacji i w przeciwieństwie do swojego brata Fryderyka oraz syna i następcy Jana Fryderyka poświęca się mu niewiele uwagi w badaniach i literaturze.

Literatura:

1. A. Stefek, Vor 500 Jahren: Weimar wird ständige herzogliche Residenz. In: Rathauskurier. Das Amtsblatt der Stadt Weimar, 2013, 6905–6906.

2. M. Rudersdorf, Johann der Beständige. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 320-321.