Trzy święte języki (tres linguae sacra)

Chrześcijańska koncepcja tres linguae sacrae („trzy święte języki”), tres linguae sapientales („trzy języki mądrości”) lub tres linguae praecipuae („trzy wybitne języki”) oznacza język hebrajski, grecki i łaciński i wywodzi się z Ewangelia Jana (J 19,20), która podaje, że Poncjusz Piłat kazał napisać titulus INRI na krzyżu Chrystusa w trzech językach.

Już w IV wieku Hilary von Poitiers (315–367) pisał o trzech językach jako tych, przez które została przekazana wola Boża, zapowiedź Jego królestwa i napis na krzyżu świata (Tractatus super psalmos: Instructio psalmorum 15 = CSEL 22, 13).

Nieco później chrześcijański poeta Prudencjusz (348 - po 405) podkreślał ironię losu wynikającą z polecenia Poncjusza Piłata, aby umieścić trójjęzyczną inskrypcję na krzyżu Chrystusa - chrześcijaństwo zwyciężyło pomimo ukrzyżowania Jezusa i jest obecnie głoszone w języku hebrajskim, greckim i łacińskim (Apotheosis 11, 377-385).

Mniej więcej w tym samym czasie Augustyn z Hippony (354-430) rozumiał język hebrajski jako symbol prawa żydowskiego, grecki jako symbol mądrości pogan, a łacinę jako prawo Cesarstwa Rzymskiego:

„Hae quippe tres linguae ibi prae caeteris eminebant: Hebraea, propter Judaeos in Dei Lege gloriantes; Graeca, propter Gentium sapientes; Latina, propter Romanos multis ac pene omnibus jam tunc gentibus imperantes.“

„Te trzy języki wyróżniały się spośród innych tam: hebrajski ze względu na Żydów, którzy chlubili się prawem Bożym; grecki z powodu mędrców; łacina z powodu Rzymian, którzy w tamtym czasie panowali nad wieloma i prawie wszystkimi ludami. " (In Iohannis evangelium tractatus 117, 4 = CCSL 36, 653; PL 35, 1946”)

Koncepcja ta została podjęta w średniowieczu przez Izydora z Sewilli (ok. 560–636), który jako pierwszy nadał trzem językom epitet sacrae:

„Tres autem sunt linguae sacrae: Hebraea, Graeca, Latina, quae toto orbe maxime excellunt. His namque tribus linguis super crucem Domini a Pilato fuit causa ejus scripta.“

„To są trzy języki święte: hebrajski, grecki i łacina, które są najwybitniejszymi na świecie. Ponieważ w tych trzech językach na szczycie krzyża Pańskiego napisano powód potępienia Pana na rozkaz Piłata.” (Etymologiae 9, 1, 3)

Hraban Maur (ok. 780–856) był jednym z innych uczonych propagujących tę koncepcję.

W ten sposób wspierał się tzw. chrześcijański hebraizm średniowiecza, odwoływanie się do oryginalnego języka hebrajskiego Pisma Świętego w filologicznych dążeniach do jego interpretacji. Na przykład hebrajski był uważany za lingua sacra par excellence: niektórzy współcześni uczeni mają tytuł profesora linguae sacrae, czyli hebrajskiego. Profesor języka hebrajskiego z Tybingi, Michael Beringer, rozwinął tę koncepcję w swoim „Oratio de sancta lingua Hebraea” (1599), twierdząc, że hebrajski był najstarszym językiem Adama i Ewy i Bóg uważał, że ​​Mesjasz będzie mówił tym językiem; dlatego nauka języka hebrajskiego jest również ważnym narzędziem misji wśród Żydów.

Podczas gdy greka zajęła drugie miejsce jako język Nowego Testamentu, łacina, chociaż pierwotnie nie była językiem Pisma Świętego, została włączona do kanonu jako trzeci język, nie tylko ze względu na wzmiankę w Ewangelii Jana, ale także ze względu na status, jaki w średniowieczu osiągnęło łacińskie tłumaczenie Biblii i jej znaczenie w liturgii.

Terminy przeciwstawne do lingua sacra to lingua vernacula, lingua vulgaris, lingua barbara lub barbarica, lingua rustica. Chodzi o odpowiedni język narodowy. Jego użycie jako języka literackiego było tłumione lub utrudniane przez koncepcję trzech świętych języków aż do renesansu.

Po wznowieniu studiów hebrajskich przez Johannesa Reuchlina (1455-1522), egzaminy Hebraicum, Graecum, Latinum, a także egzamin z biblijnej greki w szkołach i na uniwersytetach w krajach niemieckojęzycznych wywodzi się z koncepcji trzech świętych języków.

Hebraicum (skrót od examen hebraicum) to egzamin językowy, który udowadnia umiejętności językowe w języku hebrajskim, takie jak Graecum w przypadku greki i Latinum w przypadku języka łacińskiego. Rozróżnia się starożytny język hebrajski, który nawiązuje do języka Biblii hebrajskiej, Starego Testamentu, oraz starożytny i współczesny język hebrajski, który oprócz znajomości starożytnego hebrajskiego dowodzi również znajomości współczesnego hebrajskiego (Ivrit). W Niemczech, Austrii i Szwajcarii starożytny język hebrajski jest warunkiem wstępnym do egzaminu pośredniego na kursie dyplomowym z teologii chrześcijańskiej na większości wydziałów teologicznych. W ramach studiów o judaizmie nabywa się kurs starożytnego i współczesnego języka hebrajskiego. Państwowe biura szkolne, wydziały lub instytuty uniwersytetów, instytucje kościelne i Uniwersytet Żydowski w Heidelbergu przeprowadzają egzamin Hebraicum zgodnie z tymi różnymi celami. Ogólnie rzecz biorąc, szkoły średnie, kolegia lub instytucje kościelne oferują lekcje hebrajskiego prowadzące do Hebraicum; Istnieją jednak również oferty samodzielnej nauki. Hebraicum na poziomie uniwersyteckim składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Część pisemna trwa 180 minut (3 godziny), podczas której egzaminowany dostaje do przetłumaczenia tekst o długości ok. 180 wyrazów (fragment biblijny) i może korzystać z przygotowanego wcześniej przez komisję egzaminacyjną słownika (Gesenius – Hebräisches und Aramäisches Handwörterbuch über das Alte Testament). Egzamin pisemny uważa się za niezdany z oceną niedostateczną, gdy więcej niż 10% tekstu (czyli ok. 18 wyrazów) zostanie błędnie przetłumaczonych. Ocena ta uniemożliwia podejście do części ustnej. Część ustna trwa 20 minut. Kandydat ma wskazać wybrany werset biblijny w Biblii Hebraica Stuttgartiensia, przeczytać go a także przetłumaczyć bez użycia słownika. Na tym etapie jest oceniana zarówno umiejętność czytania po hebrajsku, jak i poprawność tłumaczenia. W zależności od szybkości tłumaczenia zostaje omówionych w ten sposób 4-5 wersetów biblijnych. Ocena końcowa jest średnią arytmetyczną z części pisemnej i ustnej.

Graecum (skrót od examen graecum) to nazwa egzaminu ze starożytnej greki, podobnego do łacińskiego Latinum i hebrajskiego Hebraicum, czyli świadectwa przynajmniej dostatecznej znajomości starożytnej greki. Aż do 1900 roku od każdego studenta niemieckich uniwersytetów wymagano znajomości greki i łaciny. Zmieniło się to pod wpływem cesarza Wilhelma II, który uważał starożytne języki za zbyteczne. W dzisiejszych czasach zdobycie Graecum lub znajomość starożytnej greki jest wymagana tylko w kilku kierunkach, zwłaszcza w teologii ewangelickiej i katolickiej, filozofii, a także we wszystkich przedmiotach starożytnych, takich jak romanistyka, historia starożytna i archeologia klasyczna. Jednak w przypadku niektórych z tych przedmiotów tylko studenci studiów magisterskich lub doktoranci muszą udowodnić Graecum; istnieją również różnice między uczelniami. Graecum zwykle potwierdza pomyślne uczestnictwo w „co najmniej czteroletnim kształceniu obowiązkowym” w języku starożytnej greki, z końcową oceną „dostateczną” (5 punktów) lub wyższą. Kraje związkowe mogą również określić w swoich rozporządzeniach dłuższe okresy.

Jednak ze względu na względną rzadkość lekcji starożytnej greki w dzisiejszych niemieckich szkołach, Graecum jest zwykle nabywane w pierwszych semestrach kursu jako uzupełnienie matury. W ramach przygotowań uniwersytety oferują kursy językowe w trakcie semestru (dotychczas zwykle w ciągu dwóch lub trzech semestrów). Prywatne instytuty oferujące intensywne kursy wakacyjne oferują dalsze możliwości przygotowania. Z reguły egzamin Graecum wymaga przetłumaczenia fragmentu Platona lub Ksenofona o średnim stopniu trudności oraz egzaminu ustnego. Egzaminy uzupełniające do Graecum są zdawane zarówno na uniwersytecie, jak i w krajach związkowych (np. w Hesji przez państwowe władze szkolne). Egzamin można powtórzyć jeden raz, jeśli nie zostanie zdany, a w niektórych krajach związkowych można go powtórzyć dwukrotnie.

Graecum na poziomie uniwersyteckim składa się z dwóch części: pisemnej i ustnej. Część pisemna trwa 180 minut (3 godziny), podczas której egzaminowany dostaje do przetłumaczenia tekst o długości ok. 180 wyrazów (fragment oryginalnego tekstu Platona lub Ksenofonta) i może korzystać z przygotowanego wcześniej przez komisję egzaminacyjną słownika.

Egzamin pisemny uważa się za niezdany z oceną niedostateczną, gdy więcej niż 10% tekstu (czyli ok. 18 wyrazów) zostanie błędnie przetłumaczonych. Ocena ta uniemożliwia podejście do części ustnej. Część ustna trwa 20 minut. Zadaniem kandydata jest poprawne przeczytanie i tłumaczenie otrzymanego tekstu (4-5 zdań) bez użycia słownika. Ocena końcowa jest średnią arytmetyczną z części pisemnej i ustnej.

Latinum (skrót od examen latinum) to dowód znajomości języka łacińskiego. W 1979 roku Latinum („KMK-Latinum”, porozumienie Niemieckiej Konferencji Ministrów Edukacji i Spraw Kultury) zajęło miejsce wcześniej powszechnego „dużego” lub „małego” Latinum w niektórych niemieckich krajach związkowych. W wielu krajach związkowych istnieje możliwość dalszego nabywania małego lub dużego Latinum oprócz Latinum.

Umowa KMK została zmieniona w 2005 roku. Cztery lata, a w większości krajów związkowych nawet pięć lat uczestnictwa w wstępnych lekcjach łaciny lub udział w egzaminie pisemnym i ustnym są warunkiem uzyskania Latinum na świadectwie matury. Potwierdza pomyślne uczestnictwo z końcową oceną „dostateczną” (pięć punktów) lub lepszą.

Ci, którzy nie zdobyli Latinum w czasie zajęć szkolnych, ale potrzebują go jako warunku wstępnego do studiowania określonych przedmiotów, mogą go otrzymać po zdaniu uzupełniającego egzaminu maturalnego. W wielu miejscowościach odbywają się intensywne kursy przygotowujące do tego egzaminu w przerwie semestralnej. Większość uniwersytetów oferuje również kursy łacińskiego (niektóre z nich są teraz również związane z dodatkową opłatą).

W przypadku niektórych przedmiotów humanistycznych na niemieckich uniwersytetach wymagane jest zdanie Latinum lub znajomość łaciny równoważna Latinum. Dotyczy to nie tylko teologii i archeologii, ale także języków nowożytnych, filozofii i historii. Te dwie ostatnie można teraz studiować na niektórych uniwersytetach, przynajmniej do stopnia licencjata, bez dowodu posiadania Latinum. Egzamin przebiega analogicznie do Hebraicum i Graecum (dwie części: pisemna (180 minut i tekst ok. 180 wyrazów do przetłumaczenia z użyciem słownika) i ustna (20 minut i tekst 4-5-zdaniowy do przeczytania i tłumaczenie bez słownika).

Jedną z pierwszych instytucji zajmujących się studiowaniem trzech świętych języków było Collegium Trilingue w Leuven, założone w 1517 roku z inicjatywy luksemburskiego humanisty Jérôme de Busleydena (łac. Hieronymus Buslidius). Obecnie taką placówką jest seminarium teologiczno-propedeutyczne Ambrosianum w Tybindze.


Literatura:

1.R. Gasser, Propter lamentabilem vocem hominis. Zur Theorie der Volkssprache in althochdeutscher Zeit. Diss. phil. Zürich 1970, 7ff.

2. D. Howlett, ‘Tres linguae sacrae’ and threefold play in Insular Latin. In: Peritia. Journal of the Medieval Academy of Ireland 16 (2002), 94–115.

3. M. Richter, Concept and evolution of the tres linguae sacrae. In: Ernst Bremer (Hg.), Language of Religion – Language of the People. Medieval Judaism, Christianity and Islam, 15–24.

4. Qualitäts- und UnterstützungsAgentur – Landesinstitut für Schule (NRW): Vorgaben zu den unterrichtlichen Voraussetzungen für die schriftlichen Prüfungen im Abitur in der gymnasialen Oberstufe im Jahr 2015: Vorgaben für das Fach Hebräisch, 2. Januar 2015 (PDF)

5. https://www.kmk.org/fileadmin/veroeffentlichungen_beschluesse/2005/2005_09_22_VB_Latinum_Graecim.pdf

6. Schul- und Prüfungsordnung über die gymnasiale Oberstufe und die Abiturprüfung im Saarland (GOS-VO). (PDF) In: Minister für Bildung und Kultur des Sarlandes. 2. Juli 2007, abgerufen am 24. Juli 2018 (§§ 65, 67ff).

7. R. A. Fletcher, The barbarian conversion,  354–356. ISBN 0 8050 2763 7. Retrieved 16 March 2020.