Sermon von den guten Werken

Wydanie z 1521 roku

"Kazanie o dobrych uczynkach” (Sermon von den guten Werken) to dzieło z 1520 roku i stanowi rozprawę o chrześcijańskiej etyce. Wittenberski Reformator opisuje w prosty sposób, jak ludzkie działanie powinno być zakotwiczone w Dziesięciu Przykazaniach danych Mojżeszowi. Podobnie jak traktat „O wolności chrześcijanina” (WA 7,20-38), „Kazanie o dobrych uczynkach” ma swe źródło w dziele Marcina Lutra „Operationes in psalmos” (WA 5), a w szczególności w interpretacji (egzegezie) Psalmów 13 i 14. Główną tezą kazania jest: Bóg nie nakazał wypełnienia ludzkich praw, ale wypełnienie objawionego Prawa (Zakonu). „Pierwszym i najważniejszym ze wszystkich uczynków jest wiara w Chrystusa” (WA 6,204,25ff.) Ta myśl pojawia się we wszystkich trzech częściach kazania, a jej sens jest wyjaśniany na rozmaitych przykładach. Pierwsze Przykazanie to punkt odniesienia do wszystkich innych, których wypełnienie odzwierciedla się w wierze. Jedynie dzięki niej można w ogóle wypełnić objawione przez Boga Prawo. Wypełnienie pierwszego przykazania jest zatem caput, vita et vitus omnium aliorum operum („głową, życiem i siłą wszystkich innych uczynków”, WA 5,395,9ff.), które jest nakazane w Dekalogu. Tak więc wszystkie Dziesięć Przykazań zawiera się w pierwszym. Jego lekceważenie jest źródłem pojawiających się w historii ludzkości złych uczynków, jako że pogarda dla pierwszego przykazania stanowi pogardę dla pozostałych dziewięciu, a przez to jest grzechem pierworodnym.

Pojmowanie dobrych uczynków przez Marcina Lutra dystansuje się od scholastycznej uczynkowości, w świetle której człowiek mógłby zaskarbić sobie u Boga zasługi, czyniąc dobrze. Aspekt pocieszenia w Biblii jest punktem wyjściowym dla Reformatora. To dzięki niemu Luter uwydatnia wolność i chęć ludzkiego działania, a nie jego niebezpieczeństwo popadania w grzech. W „Kazaniu o dobrych uczynkach” ma miejsce wielokrotna zmiana trybu oznajmującego w rozkazujący, zachęty w żądanie. Ta zmiana dynamiki jest swoistą sekwencją, na której ma opierać się etyka chrześcijańska. Pewność zawierzenia się Bogu to podstawa do konkretyzacji wiary w życiu codziennym. Wiara jest jednak powodem takiej pewności (WA 6,206,1-7), który staje w opozycji do ludzkiego rozumu i scholastycznej (średniowiecznej) uczynkowości (WA 6,206,8-32).

W oparciu o to Luter stawia pytanie etyczne o możliwość dobrego działania człowieka w obliczu jego grzeszności. Tajemnica człowieczeństwa Chrystusa-Boga jest źródłem pocieszenia i pewności wiary dla każdego z nas. Jeśli przykazania będą traktowane jedynie jako podtrzymanie Tradycji, wypaczy się ich pierwotny sens. Wypełnienie ich jest zatem uczynkiem rozwagi człowieka. Tym właśnie orientuje się tekst kazania przeciwko fałszywej nauce podtrzymania i realizowania Dekalogu rozumianych jako bezwzględne posłuszeństwo do ustalonych reguł, rytuału, które zabijają uczynki wynikające z wiary i krytykują wolność rozumianą jako samo dogadzanie sobie, bo sprzeciwia się ustalonemu ładowi. Doktor Luter obstaje przy tym, że wolność ludzka jest wolnością, z której rodzi się pewność wiary, a ta wypływa z porządku, a nie samowoli. Wittenberski Reformator broni się tym stwierdzeniem przeciwko zarzutowi, jakoby miał on zakazywać w swojej teologii dobrych uczynków. Co więcej, jest on przekonany, że Prawo (Zakon) pozostaje koniecznym dla człowieka, jednak jego wypełnienie ma charakter dobrowolny, oparty na pewności wiary wynikającej z wolnego dzięki Dobrej Nowinie o Zbawieniu (Ewangelii) sumienia. Przymus jego realizacji zostaje zniesiony i zmienia się w chęć i miłość do Bożego Prawa, które w Dekalogu pozostaje zachowane.

„Kazanie o dobrych uczynkach” jest dostępne w oryginale na kartach Edycji Weimarskiej (Weimarany, WA): WA 6,202-276.

Literatura:

E. Gräb-Schmidt, Sermon von den guten Werken. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 640-641.