 |
| Pieczęć większa litewska Zygmunta I Starego (1529) |
Na skutek jawnej walki z Odnową Kościoła dochodziło do starć na tle wyznaniowym w XVI, XVII i XVIII wieku. Tumult (z łaciny: tumultus = zgiełk) to określenie na tego typu zamieszki, najczęściej połączone z bezczeszczeniem budynków kościelnych i przedmiotów kultu.
Tumult gdański (1525-26)
To wystąpienia luterańskiego pospólstwa i plebsu Gdańska przeciwko magistratowi i burmistrzowi Eberhardowi Ferberowi.
W styczniu 1525 mieszczaństwo gdańskie wystąpiło przeciwko burmistrzowi, który był oskarżony o defraudację funduszy miejskich, dokonaną pod protekcją kanclerza wielkiego koronnego Krzysztofa Szydłowieckiego. Zażądali oni wyjęcia miasta spod jurysdykcji duchownej biskupa kujawskiego Macieja Drzewickiego. Burmistrz Ferber złożył urząd, jednak magistrat nie chciał przedstawić przedstawicielom pospólstwa rachunków miejskich. Luterańskie mieszczaństwo zażądało skasowania postów, mszy, śpiewu kościelnego i wprowadzenia wolnego głoszenia Ewangelii.
22 stycznia 1525 rozpoczęły się w Gdańsku rozruchy. Wzburzony tłum obalił magistrat i wprowadził demokratyczny ustrój miejski. Skasowano wszystkie klasztory katolickie, sprofanowano obrazy będące przedmiotem kultu. Zlikwidowano posady proboszczów, wprowadzając w ich miejsce predykantów (kaznodziejów). Mieszczanie wysłali delegację do Marcina Lutra, z prośbą o przysłanie duchownych, którzy byli zwolennikami Reformacji. Nowe luterańskie władze wysłały też do Zygmunta Starego pismo, w którym informowali go o zmianie religii oraz zapewniali go o swoim posłuszeństwie wobec niego i utrzymaniu płacenia należnych mu podatków.
Na wieść o likwidacji państwa krzyżackiego i utworzeniu Księstwa Pruskiego, gdańszczanie wysłali do króla członków władz miejskich, by ponownie usprawiedliwić swą zmianę wiary. Także część obalonego magistratu dotarła do króla i poprosiła go o osobistą interwencję w Gdańsku. Król obiecał pomoc, lecz odsuwała się ona w czasie.
17 kwietnia 1526 miała miejsce interwencja zbrojna króla Zygmunta Starego, który wraz z księciem pomorskim Jerzym I, na czele 8000 wojska uśmierzył bunt. Przywrócono stary ustrój Gdańska, a przed Dworem Artusa ścięto 14 przywódców rewolty.
Tumult warszawski (1525)
To wystąpienie pospólstwa przeciw nierówności w dostępie do handlu i nierównego traktowania cechów rzemieślniczych.
Tumult krakowski (1574)
To zamieszki, które zapoczątkowali głownie studenci (żacy) Akademii Krakowskiej, którzy byli katolikami.
W niedzielę10 października 1574 w zborze ewangelickim zwanym Brogiem przy ulicy św. Jana, odbywał się ślub. Nabożeństwu odprawianemu przez ks. Pawła Gilowskiego przypatrywał się katolicki żak, któremu nie spodobało się pominięcie w tekście roty przysięgi Marii i świętych. Skrzyknął innych studentów, zapoczątkowując nocny atak na kościół, do którego przyłączyli się później także mieszczanie wyznania katolickiego i plebs miejski. Trzy dni szturmowano Bróg, a po jego zdobyciu dokonano dewastacji budynku i grabieży ruchomości, w tym przechowywanych tamże depozytów protestanckiej szlachty. Między innymi Stanisław Iwan Karniński stracił 3000 zł, a Rafał Leszczyński 40 000.
W tumulcie zginęło dwóch ewangelików, a ksiądz Gilowski ratował się ucieczką przed gradem kamieni. Na krakowskim rynku palono pisma protestantów oraz ich przywileje.
Przeprowadzone później dochodzenie wykazało, że w tumulcie wzięli udział także ludzie działacza kontrreformacji, Olbrachta Łaskiego. Kilku dosięgła kara – 26 października przed ratuszem krakowskim ścięto pięciu plebejskich uczestników zajść, murarzy i cieśli, ale nikogo ze studentów.
Tumult cmentarny (24.06.1575)
Po odbudowaniu zdewastowanego w dniach 10–12 października 1574 roku kościoła ewangelickiego w Krakowie w następnym roku studenci oraz plebs miejski planowali kolejną napaść. Do próby tumultu antydysydenckiego doszło w Krakowie 12 maja 1575 roku, została ona jednakże zażegnana. Przez cztery następne tygodnie wokół odnowionego już kościoła ewangelickiego stała straż zamkowa, uniemożliwiając napaść.
24 czerwca 1575 roku doszło do próby kolejnego napadu na kościół i szkolę ewangelicką w Krakowie na ulicy św. Jana. Został on odparty, ale sfanatyzowany tłum skierował się na położony na przedmieściu Wesoła cmentarz protestancki.
Napastnicy bezcześcili groby i zniszczyli ogrodzenie cmentarza. Relację z zajść przekazują: list Krzysztofa Trecego do Jozjasza Simlera z 15 lipca 1575 oraz siedemnastowieczne przekazy Andrzeja Węgierskiego i Wojciecha Węgierskiego (te ostatnie mylnie podają datę wydarzenia 16 czerwca). Tumult cmentarny w 1575 r. stanowił pierwszy z całego szeregu napadów młodzieży katolickiej i plebsu Krakowa na cmentarze i kondukty pogrzebowe ewangelików, połączone nierzadko z profanacją zwłok. Był wyrazem nietolerancji religijnej w epoce kontrreformacji.
Tumult wileński (2-3.07.1611)
W wyniku zamieszek splądrowano i spalono zbór kalwiński oraz zabito pastora.
Tumult lubelski (1627)
W wyniku zgiełku zniszczono zbór braci polskich.
Tumult toruński (16.07.1724)
To wydarzenie zwane w języku niemieckim Thorner Blutgericht, czyli krwawym toruńskim sądem, powstałe na skutek konfliktu między miejscowymi protestantami i katolikami zakończone zdemolowaniem kolegium jezuickiego przez protestantów. W odpowiedzi na nie powołany przez króla Augusta II sąd asesorski skazał 9 protestanckich uczestników zajść oraz 2 protestanckich burmistrzów miasta na śmierć, co wywołało silne wzburzenie poza granicami kraju i poważny kryzys dyplomatyczny.
Literatura:
1. J. Leo, Dzieje Prus, 2008, 422, 426, 428.
2. W. Węgierski, Kronika zboru ewangelickiego krakowskiego, 2007, 76.
3. R. Żelewski (oprac.), Materiały do dziejów reformacji w Krakowie, 1962, 70-71.
4. St. Salmonowicz, W Staropolskim Toruniu XVI-XVIII w. Studia i szkice, Toruń 2005, rozdział I, IV i V.
Napastnicy bezcześcili groby i zniszczyli ogrodzenie cmentarza. Relację z zajść przekazują: list Krzysztofa Trecego do Jozjasza Simlera z 15 lipca 1575 oraz siedemnastowieczne przekazy Andrzeja Węgierskiego i Wojciecha Węgierskiego (te ostatnie mylnie podają datę wydarzenia 16 czerwca). Tumult cmentarny w 1575 r. stanowił pierwszy z całego szeregu napadów młodzieży katolickiej i plebsu Krakowa na cmentarze i kondukty pogrzebowe ewangelików, połączone nierzadko z profanacją zwłok. Był wyrazem nietolerancji religijnej w epoce kontrreformacji.
Tumult wileński (2-3.07.1611)
W wyniku zamieszek splądrowano i spalono zbór kalwiński oraz zabito pastora.
Tumult lubelski (1627)
W wyniku zgiełku zniszczono zbór braci polskich.
Tumult toruński (16.07.1724)
To wydarzenie zwane w języku niemieckim Thorner Blutgericht, czyli krwawym toruńskim sądem, powstałe na skutek konfliktu między miejscowymi protestantami i katolikami zakończone zdemolowaniem kolegium jezuickiego przez protestantów. W odpowiedzi na nie powołany przez króla Augusta II sąd asesorski skazał 9 protestanckich uczestników zajść oraz 2 protestanckich burmistrzów miasta na śmierć, co wywołało silne wzburzenie poza granicami kraju i poważny kryzys dyplomatyczny.
Literatura:
1. J. Leo, Dzieje Prus, 2008, 422, 426, 428.
2. W. Węgierski, Kronika zboru ewangelickiego krakowskiego, 2007, 76.
3. R. Żelewski (oprac.), Materiały do dziejów reformacji w Krakowie, 1962, 70-71.
4. St. Salmonowicz, W Staropolskim Toruniu XVI-XVIII w. Studia i szkice, Toruń 2005, rozdział I, IV i V.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz