Teologia krzyża cz. 2

"Crux sola est nostra theologia." (Jedynie krzyż jest naszą teologią, WA 5, 176, 32f.) - pisze Doktor Luter w swych "Operationes in Psalmos". Ta krótka definicja powstała na skutek dysputy heidelberskiej z 1518 roku, podczas której Odnowiciel Kościoła wyraźnie rozgraniczył scholastyczną "theologia gloriae" od "theologia crucis": "Teolog szukający nieukrytej chwały Bożej nazywa zło dobrem, a dobro złem, teolog krzyża nazywa rzeczy po imieniu (WA 1, 354, 21f.)." Tym opozycyjnym stwierdzeniem Luter porzuca dotychczasowe kryteria racjonalności  teologii średniowiecznej. Tezy dysputy heidelberskiej są spuentowane fragmentem o filozofii: odniesienia do Arystotelesa przedstawiono przykładowo dla wszystkich możliwych rozważań teologicznych. 

Theologia crucis rozwija się u Lutra jako transformacja monastycznej duchowości na fundamencie przełomu reformatorskiego powstałego na skutek różnicy w rozumieniu prawa kanonicznego przez Rzym i Wittenbergę. Rozdźwięk pomiędzy "theologia gloriae", a "theologia crucis" jest związany z pojmowaniem sprawiedliwości Boga na nowo (WA 31 II, 439, 19f.). Nauka o Usprawiedliwieniu i teologia krzyża są wprawdzie różnymi, ale komplementarnie uzupełniającymi się perspektywami, które rozwijały kolejne aspekty teologii ks. Marcina Lutra. Jezus na krzyżu jest darem, objawia się nam w swej Ofierze jako człowiek i Bóg jednocześnie. To prowadzi do przełomu w obowiązujących wówczas paradygmatach racjonalności teologicznej opartych na spekulatywnym dyskursie. U augustianina z Wittenbergi krystalizuje się różnica pomiędzy prawem, a dziełem. Oba są konieczne i dobre, ale nie należą do centralnych zadań teologii. Tam, gdzie ludzki wysiłek znajduje swój koniec, rozpoczynają się rozważania natury filozoficznej i teologicznej, dlatego Marcin Luter unikał wyobrażeń grzeszności w jej obiektywnym (jak u Anzelma z Canterbury), czy subiektywnym (u Abelarda) wariancie. Wskazywał natomiast na krzyż jako epistemologiczny (poznawczy) szyfr, będący fundamentem do dalszego dyskursu filozoficzno-teologicznego. W tym sensie wyrażenie "theologia crucis" odgrywa istotne znaczenie, jako że powinno być rozumiane w pierwszej linii jako tzw. genitivus subiectivus (dopełniacz podmiotowy): teologia jest możliwa poprzez krzyż.

Zasadniczo teologia krzyża i nauka o Usprawiedliwieniu z Wiary są jednym i tym samym. Tak jak Nauka o Usprawiedliwieniu niweczy wszystkie ludzkie starania i uczynki w dziele zbawczym i reprezentuje krzyż jako realną pasję (mękę) Chrystusa całkowitą, zupełną Ofiarę za grzechy. Krzyż jest symbolem wszystkich ludzkich cierpień, poprzez który człowiek doświadcza swojego uczestnictwa w Boskim patosie i spotyka Boga wszechobecnego. Krzyż i cierpienie otwierają dostęp do ukrytej Chwały Bożej rozumianej dwojako. Po pierwsze, krzyż pojmowany jako solidarność Stwórcy z człowiekiem wyrażona w Słowie Bożym (ukryta w krzyżu Chwała Boska). Z drugiej strony określa on ludzkie cierpienie, które nie jest wyjawione całkowicie przez Słowo (ukryta za krzyżem Chwała Boska). Te dwa wymiary Chwały Boskiej stanowią niejako łuk pomiędzy opisem Pasji w Ewangelii wg św. Marka, a Księgą Hioba.

Najbardziej znane dzieła doktora Marcina Lutra o "theologia crucis" pochodzą z okresu wczesnoreformacyjnego, tj. ok. 1525 roku. Ukrzyżowanie Jezusa stanowi przykład i sakrament, czyli jedynie ważny środek Ƚaski, przez który Bóg sam ingeruje w cierpienie obecne w świecie. Jest wzorem, bo ukazuje Chrystusa jako prawdziwego człowieka, którego odbiór przez innych prowadzi do tragicznych konsekwencji. Ukrzyżowanie jako sakrament podkreśla Chrystusa jako prawdziwego Boga ujarzmiającego warunki ludzkiego jestestwa, dającego siebie jako Ofiara za człowieka (WA 2, 501, 34-37). W późniejszych pismach Doktor Luter przywołuje pojęcie krzyża i cierpienia w kontekście rozumienia Kościoła (eklezjologicznym).

Krzyż pokazuje, że to nie śmierć ma ostatnie słowo, tylko miłość Boża, która ją pokonuje:

"Albowiem tak Bóg umiłował świat, że Syna swego jednorodzonego dał, aby każdy, kto weń wierzy, nie zginął, ale miał żywot wieczny. Bo nie posłał Bóg Syna na świat, aby sądził świat, lecz aby świat był przez niego zbawiony." (Biblia warszawska: J 3, 16-17) 

 Dzięki niemu możemy mówić o bezpodstawnej i nieskończonej sile Bożej Miłości! Od 500 lat protestanci dyskutują, rozmawiają dalej o znaczeniu krzyża w dzisiejszym świecie. To jest niezwykle inspirujące i dokładnie to sprawia, że nasz stale reformujący się Kościół żyje i będzie nadal ożywać.

Literatura:

1.W. von Loewenich, Luthers Theologia Crucis, 1954.

2. V. Westhelle, V. Leppin, Kreuz. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg,), Das Luther-Lexikon, 2015, 370-372.