„De votis monasticis”

Tytułem „De votis monasticis” („O ślubach zakonnych”) opisuje się dwa pisma Marcina Lutra z jego wartburskiego okresu działalności:

A) „Themata de votis” ("Motywy o ślubach zakonnych"; WA 8, 313-335) – zbiór tez wydrukowanych na przełomie września i października 1521 roku, oraz

B) „De votis monasticis Martini Lutheri Iudicium” („O ślubach zakonnych. Próba Marcina Lutra”; WA 8, 573-669) – szersza rozprawa naukowa wydana 30 lipca 1522.

Ich tematyka – życie i ślubowania mnichów – powstała na skutek dyskusji nad wprowadzonym w średniowieczu celibatem, który Reformator krytykował już w 1520 roku w jednym ze swoich pism programowych („Do chrześcijańskiej szlachty narodu niemieckiego o poprawie stanów chrześcijańskich” TUTAJ). Od maja 1521 roku obserwuje się wzrost ślubów wśród duchownych w Saksonii, Hesji i księstwie Mansfeld. W związek małżeńsko wstąpił m.in. Bartholomäus Bernhardi, dawny nauczyciel na wydziale artes liberales uniwersytetu w Wittenberdze, a w tym czasie proboszcz w pobliskim Kemberg. To wywołało debatę, w której brał udział Andreas Karlstadt pod nieobecność Marcina Lutra w Wittenberdze. W swych siedmiu tezach z 21 czerwca 1521 roku skrytykował on celibat, a w wydanym w sierpniu piśmie „Super celibatu, monachatu et viduitate” poddał w wątpliwość sens mnisiej bezżenności. W wersji roboczej „Loci communes”, którą dostarczono doktorowi Lutrowi we wrześniu 1521 roku, Filip Melanchton stawia na ten temat pytania. W zebranych w „Themata de votis” tezach Reformator podsumował wydarzenia wrześniowe w Wittenberdze. Pierwsza z nich mówi: „Omne quod non est ex fide, peccatum est.” (Wszystko, co nie dzieje się z wiary, jest grzechem; WA 8, 323,6). Chodzi mu wyraźnie o źle pojęte usprawiedliwienie z wiary na mocy uczynków, które jawnie krytykuje (WA 8,324,26ff.). Luter sceptycznie ocenia wszelkiego rodzaju przysięgi wynikające z wiary (WA 8,326,21ff.) i powołuje się na ich prawidłowe zastosowanie u Bernarda von Clairveaux (WA 8,321,31). Zgodnie z pismem istnieje tylko jedna święta i prowadząca do zbawienia religia – chrześcijaństwo (WA 8,327,5). Publikacja „Themata de votis” wywołała liczne wystąpienia z klasztorów w Wittenberdze. 

Drugie pismo „De votis monasticis Martini Lutheri Iudicium” miało wzmocnić sumienia tych, którzy porzucili stan zakonny (WA BR 2,441, 404,6-405,11). Marcin Luter rozwija w nim argumentacje, dlaczego śluby zakonne są wbrew Słowu Bożemu, wierze i wolności chrześcijańskiej. Traktat zyskał nową jakość dzięki listowi Reformatora do jego ojca z 21 listopada, w którym porusza spór rodzinny, gdy chciał zostać augustianinem (jego ojciec posłał go na studia prawnicze do Erfurtu). Ksiądz Luter przyznaje ojcu rację, który był niezadowolony z jego wyboru ścieżki życiowej, oraz pisze o nieświadomości podjętej wtedy decyzji (WA 8, 574,11-14). W średniowieczu uważano, iż wstąpienie do zakonu prowadzi do zbawienia duszy. Marcin Luter przypomina w traktacie, że życie zakonne nie zyskuje na znaczeniu tylko dlatego, iż służy poświęceniu się Bogu. Każdy chrześcijanin jest zobowiązany do prowadzenia życia zgodnie z Jego upodobaniem. Bycie mnichem nie czyni człowieka świętszym, uprzywilejowanym w oczach Boga. 

Oba pisma wywołały gwałtowną reakcję zwolenników kościoła papieskiego i doprowadziły do kolejnej eskalacji konfliktu, w którym czynny udział brali m.in. Hieronymus Emser i Johannes Cochläus. W rezultacie Marcin Luter porzucił stan zakonny w 1525 roku.

Literatura:

V. Leppin, De votis monasticis. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 156-157.