Anagogia (sens anagogiczny)

W literaturze chrześcijańskiej od Orygenesa anagogia oznacza takie rozumienie fragmentu tekstu, który można wyjaśnić interpretacją, bardziej zaawansowaną niż czytanie dosłowne („wyższe” lub „niższe”). Odchodząc od tego użycia słowa, Arystoteles stosuje go w odniesieniu do powrotu formuł logicznych.

Nawet u Homera anágein jest używany jako związek aná i ágein w znaczeniu:

1. prowadzić w górę,

2. przynosić z powrotem.

Tukidydes i Ksenofanes również używają anagogii w znaczeniu „wchodzenia”. U Platona występują metaforyczne zastosowania, takie jak (należące do pierwszego znaczenia) eis phos / eis philosophian anagein, „prowadzić do światła” / „prowadzić do filozofii” i (należące do drugiego znaczenia) ton logon ep 'erchon anagein.

Septuaginta, Nowy Testament i Ojcowie Kościoła używają anagogii w bardziej konkretnym sensie „prowadzenia w górę”, także np. w znaczeniu „wyprowadzić ze śmierci, z szeolu”, „odpłynąć”, w końcu poprowadzić (za pomocą) miłości lub wiary do połączenia z Bogiem. Należąc do drugiego znaczenia, Justyn mówi o związku wszystkiego z Biblią.

W neoplatonizmie anagogia oznacza wzniesienie się lub powrót do boskości, również związany z ekstazą.

Jedynie Orygenes użył anagogii „jako terminus technicus dla pewnej formy egzegezy chrześcijańskiej”. Podkreśla przy tym także terminologicznie na specyfikę swojej egzegezy w porównaniu z metodą alegoryczną, jaką stosował w starożytnej Filon z Aleksandrii.

Sens anagogiczny tekstu biblijnego uwydatnia eschatologiczny wymiar i ma związek ze zbawieniem człowieka. Rzeczywistości i wydarzenia biblijne są ujęte w ich znaczeniu wiecznym. W ten sposób Kościół pielgrzymujący na ziemi jest traktowany jako znak Jeruzalem niebieskiego.

Przykłady anagogicznego rozumienia tekstu biblijnego:

A) "Opuści człowiek ojca i matkę, a połączy się z żoną swoją" (Ef 5,21-33)

Sens anagogiczny: "Mężowie, miłujcie żony swoje, jak i Chrystus umiłował Kościół i wydał zań samego siebie, aby go uświęcić, oczyściwszy go kąpielą wodną przez Słowo, aby sam sobie przysposobić Kościół pełen chwały, bez zmazy lub skazy lub czegoś w tym rodzaju, ale żeby był święty i niepokalany. Tak też mężowie powinni miłować żony swoje, jak własne ciała. Kto miłuje żonę swoją, samego siebie miłuje." (Ef 5,25-28; Biblia warszawska).

B) "Abraham miał dwóch synów" (Ga 4:21-5:5)

Sens anagogiczny: Apostoł Paweł podaje nam także ten sens: "Albowiem my w Duchu oczekujemy spełnienia się nadziei usprawiedliwienia z wiary" (Ga 5:5)

Historia Abrahama, jego dwóch żon i synów pobudza do refleksji zarówno na poziomie historycznym, jak też na poziomie duchowym, do jakiej eschatologicznej nadziei jesteśmy wezwani jako chrześcijanie przez lekturę tekstu Starego Testamentu.

Literatura:

1. Platon, Politeia, 512c, 529a.

2. P. Liszka, Anagogia personalistyczna jako metoda teologiczna ujmująca integralnie jedność i wielość, Wrocławski Przegląd Teologiczny 15/1, 2007, 111-132. 

3. A. G. Moreno, Teologia mistica, anagogia y poesia en san Juan de la Cruz, EHumanista, Vol. 32, 2016, 697-700. 

4. St. Szymik, Sensy biblijne. Podział, charakterystyka, kontrowersje, Roczniki Teologiczne, Vol. 48 (1), 2000, 5-24.