Jerzy Brodaty

Łukasz Cranach Starszy, Jerzy Brodaty (1524)

Jerzy Brodaty (niem. Georg von Sachsen, Georg der Bärtige) był najstarszym synem księcia saskiego Albrechta Odważnego (założyciela albertyńskiej linii dynastii Wettinów, od podziału z 1485 roku władcy części Saksonii) i Sydonii – księżniczki czeskiej, córki króla Jerzego z Podiebradów. Urodził sie 27 sierpnia 1471 roku na zamku w Miśni.  Matka planowała, by Jerzy wstąpił do stanu duchownego, w 1484 roku został kanonikiem w Moguncji. Jednak w związku z wyjazdem ojca do Niderlandów, gdzie ten prowadził działania wojenne w imieniu cesarza Fryderyka III Habsburga, a następnie jego syna Maksymiliana, Jerzy Brodaty już w młodym wieku (w 1488) objął regencję w księstwie saskim, którą sprawował niemal przez cały pozostały okres życia ojca.
Zgodnie z postanowieniami ojca o sukcesji po jego śmierci, w 1500 roku Jerzy Brodaty objął władzę w saskiej części jego posiadłości (terytorium obejmowało w szczególności dawną Marchię Miśnieńską z miastami Dreznem i Lipskiem), a jego młodszy brat Henryk Pobożny odziedziczył po ojcu otrzymaną od cesarza Fryzję. Ponieważ jednak Henryk, nieposiadający odpowiednich środków, nie był w stanie utrzymać władzy we Fryzji z uwagi na wciąż trwające tam powstanie, w 1505 roku oddał ją starszemu bratu w zamian za regiony Freibergu i Wolkensteinu oraz dożywotnią coroczną pensję. Jednak także Jerzy nie zdołał opanować sytuacji we Fryzji i ostatecznie, mimo zwycięstwa w kolejnej wojnie w 1514 roku, rok później sprzedał swoje prawa do niej synowi cesarskiemu Karolowi. Stanowiło to dobry krok w kierunku uporządkowania sytuacji w samej Saksonii – sprawy niderlandzkie jeszcze za czasów ojca stanowiły potężne obciążenie finansowe dla księstwa i pozbycie się Fryzji pozwalało księciu odbudować nadszarpnięty skarb (na choćby częściową spłatę długu Habsburgów wobec ojca Jerzego przyszło mu jeszcze czekać długie lata, pozostał jednak mimo to wierny dworowi cesarskiemu).

Jerzy był sprawnym administratorem księstwa. Wkrótce po objęciu władzy we własnym imieniu przeprowadził reformę administracji i sądownictwa. Prowadził energiczne działania przeciwko raubritterom (rycerzom rozbójnikom). Otaczał opieką założony przez jego przodków uniwersytet w Lipsku, gdzie stworzył warunki sprzyjające rozwojowi prądów humanistycznych (sam prowadził korespondencję z Erazmem z Rotterdamu). Główne miasta jego księstwa za jego rządów znacznie się rozwinęły. Prowadził też bardzo intensywną akcję budowniczą, zarówno w zakresie budowli świeckich, jak i – szczególnie – sakralnych.

Początek Reformacji w 1517 roku skierował uwagę księcia przede wszystkim na sprawy kościelne. W powstałym wówczas sporze religijnym Jerzy (w przeciwieństwie do swego kuzyna, elektora saskiego Fryderyka III Mądrego, protektora Marcina Lutra) opowiedział się  zdecydowanie po stronie Kościoła rzymskiego. Książę prowadził korespondencję z Marcinem Lutrem, próbując przekonać augustianina do powrotu na stronę rzymską. Jerzy Brodaty m.in. zainicjował wydanie przekładu Nowego Testamentu, który miał być odpowiedzią na wersję Lutra (w gruncie rzeczy był to przekład Lutra z wprowadzonymi poprawkami), z własną przedmową. Konsekwentnie zwalczając idee reformacyjne, nie podejmował jednak drastycznych środków: książki luterańskie konfiskował za odszkodowanie, duchownych–odstępców przekazywał arcybiskupowi Magdeburga, a pozostałym zwolennikom nauk Marcina Lutra nakazywał tylko opuszczenie jego kraju (mogli też sprzedać swój majątek). Jerzy dostrzegał też istniejące nieprawidłowości w Kościele. W 1519 roku zorganizował w Lipsku dysputę religijną ze swoim osobistym udziałem. W trakcie trwania akademickiej debaty doktor Luter nie mógł publicznie wygłaszać kazań. Zakaz ten obowiązywał aż do śmierci Jerzego. W 1521 roku na sejmie w Wormacji sformułował część uwag związanych z nadużyciami kościelnymi dotyczącymi handlu odpustami oraz z annatami (opłaty wnoszone przez duchownych na rzecz papieża). Przeprowadził reformę w zakresie organizacji klasztorów dotyczącą głównie spraw gospodarczych.

W 1524 roku wybuchły liczne bunty chłopskie, które rychło zmieniły się w wojnę chłopską. Jedno z centrów działań powstańców obejmowało m.in. tereny Saksonii. W 1525 roku Jerzy wraz z innymi książętami Rzeszy ostatecznie pokonali wojska chłopskie w bitwie pod Frankenhausen. W toczących się sporach katolicko-protestanckich Jerzy był zwolennikiem utrzymania pokoju religijnego w Rzeszy i z tego powodu wspierał mocno wszelkie inicjatywy zmierzające w tym kierunku.
Duża aktywność księcia na różnych polach przynosiła różne skutki. Choć sprawnie zarządzał swoim księstwem i na arenie politycznej odniósł pewien sukces, na polu religijnym musiał obserwować stopniowe słabnięcie katolicyzmu w Niemczech i sukcesy reformacji, mimo swoich wysiłków w celu jej powstrzymania. Co więcej, za życia Jerzego do obozu zwolenników Reformacji przystąpili jego zięć landgraf heski Filip Wielkoduszny oraz brat Henryk Pobożny. Zwłaszcza odstępstwo tego ostatniego od Kościoła rzymskiego było bolesne dla Jerzego, który pragnął pozostawić swoje dziedzictwo w rękach katolickiego następcy. Tymczasem w 1537 roku zmarł najstarszy syn Jerzego Jan, a jedyny pozostały syn, Fryderyk, cierpiał na chorobę psychiczną. Jerzy, próbując zapewnić mu następstwo, postanowił, że będzie on współrządził z radą krajową, jednak i ten projekt nie doczekał się realizacji, ponieważ Fryderyk zmarł nagle kilka tygodni przed śmiercią ojca w 1539 roku. W ten sposób dziedzictwo saskie przypadło jednak po śmierci Jerzego jego luterańskiemu bratu Henrykowi Pobożnemu.

Literatura:

1.H. Th. Flathe: Georg, Herzog von Sachsen. In: Allgemeine Deutsche Biographie (ADB). Band 8, Duncker & Humblot, 1878, 684–687.

2. Ch. Volkmar: Reform statt Revolution. Die Kirchenpolitik Herzog Georgs von Sachsen 1488–1525. Mohr Siebeck, Tübingen 2008.