Ks. Marcin Luter (1483-1546), znany z dosadnego sposobu
wyrażania się, wypowiedział kiedyś na temat Filipa Melanchtona (1497-1560)
takie zdanie: "Qui Philippum non agnoscit praeceptorem, der muß ein
rechter Esel und Bachant sein" (Kto Filipa nie uznaje za nauczyciela, ten
musi być prawdziwym osłem i birbantem). Przytoczone słowa są wyrazem
niezwykłego uznania, jakim obdarzał on Melanchtona. Luter wyraża tutaj swój
podziw dla dydaktycznych zdolności swojego najbliższego współpracownika i
towarzysza drogi. Melanchton, który był pierwszym ewangelickim dogmatykiem,
potrafił jak nikt inny uporządkować podstawowe idee Reformacji według
teologicznych i dydaktycznych punktów widzenia oraz wyrazić je w dystyngowanej szacie
językowej.
Luter podziwiał w Melanchtonie zarówno jego uzdolnienia językowe, jak i suwerenne opanowanie przedmiotu refleksji. Pewnego dnia, gdy siedział ze studentami przy stole, wziął nagle do ręki kredę, by napisać na nim następujące słowa:
Res et verba Philippus,
Verba sine re Erasmus,
Res sine verbis Lutherus,
Nec res nec verba Carolostadius.
Co przetłumaczyć można jako: Filip [Melanchton] posiada znajomość rzeczy i znajduje też odpowiednie słowa; Erazm [z Rotterdamu, 1466-1536] umie się elegancko wyrażać, lecz nie rozumie tego, o czym mówi; Luter posiada pewną znajomość rzeczy, lecz nie potrafi się dobrze wypowiadać; Karlstadt nie ma ani znajomości rzeczy, ani nie potrafi dobierać właściwych słów.
Obchodząc Jubileusz 500-lecia Reformacji, na nowo stawiamy sobie pytanie, kim jest ten człowiek, który już bardzo wcześnie był postrzegany jako cudowne dziecko, którego niezwykłe uzdolnienia uznawali zarówno jego przyjaciele jak i przeciwnicy? Kim jest ten człowiek, którego rady w zagadnieniach teologicznych, filozoficznych i pedagogicznych zasięgali książęta i uczeni, który do dnia dzisiejszego jest obdarzany honorowym tytułem Praeceptor Germaniae (Nauczyciel Niemiec)?
Filip Melanchton urodził się 16 lutego 1497 w Bretten - miejscowości położonej na terenie Palatynatu. Jego ojciec, Georg Schwartzert, z zawodu płatnerz, stał na czele książęcej zbrojowni; matka, Barbara z domu Reuter, była córką kupca i wójta Bretten. Edukacją młodego Filipa, który wcześnie utracił ojca (w wieku 11 lat), zajął się słynny humanista i hebraista Johannes Reuchlin (1455-1522), spowinowacony z rodziną matki. Wyszukał mu dobrych i wymagających nauczycieli, dzięki którym opanował łacinę i grekę w takiej mierze, iż w 1509 r., w wieku zaledwie 12 lat, mógł podjąć studia na Uniwersytecie w Heidelbergu. W tym czasie, w ramach "wtajemniczenia humanistycznego", 15.3.1509 Reuchlin zgrecyzował jego nazwisko ze Schwartzert Schwartz – μέλας/μέλαινα/μέλαν (melanina) – und erdt – χθών (chthon) na Melanchton.
Po uzyskaniu stopnia bakałarza sztuk wyzwolonych Melanchton przeniósł się w 1512 r. do Tybingi, gdzie analizował liczne pisma antycznych i współczesne teksty humanistyczne. Szczególnie wiele czasu poświęcał studiowaniu dzieł Erazma z Rotterdamu. W 1514, w wieku 17 lat, zostaje magistrem. Rozpoczyna działalność nauczającą w bursie dla początkujących studentów, których zapoznaje z twórczością starożytnych pisarzy rzymskich. Jednocześnie pogłębia własną wiedzę w dziedzinie matematyki, prawa i medycyny. Teologią w owym czasie nie interesuje się, gdyż nie odpowiada mu scholastyczny sposób jej uprawiania.
Dzięki protekcji Reuchlina, w 1518 został powołany na stanowisko profesora języka greckiego Uniwersytetu w Wittenberdze. W chwili jego przybycia do tego miasta tamtejszy uniwersytet stawał się coraz bardziej ośrodkiem propagowania myśli reformacyjnej. Melanchton włączył się umiejętnie do prowadzonych dyskusji, przedstawiając w wykładzie inauguracyjnym program biblijno-humanistycznej reformy studiów. Nawoływał do studiowania Pisma Świętego w językach oryginalnych (hebrajskim i greckim), gdyż tylko dzięki pracy filologicznej można dotrzeć do podstawowego źródła - czystej Ewangelii. Program przedstawiony przez Melanchtona był w pełni zgodny z humanizmem głoszonym przez Erazma, a jednocześnie pasował do intencji wittenberskiej reformy teologii.
W chwili obejmowania stanowiska profesora w Wittenberdze miał Melanchton zaledwie 21 lat. Odtąd, przez 42 lata, wykładać będzie w tym ośrodku uniwersyteckim literaturę grecką, łacińską, retorykę, dialektykę, etykę filozoficzną i - pod wpływem Lutra - również egzegezę biblijną i dogmatykę.
Już z powyższego wyliczenia widać rozległość jego zainteresowań naukowych. Dodać jeszcze należy, że do każdego niemal z wykładanych przedmiotów wydał wzorcowe podręczniki, które - odpowiednio uzupełniane - były wielokrotnie wznawiane, często jeszcze po jego śmierci. Wraz z przybyciem do Wittenbergi zbiegło się wydanie gramatyki greckiej jego autorstwa. W 1519 roku ukazał się podręcznik retoryki, rok później - dialektyki. W następnych latach podręczniki etyki, antropologii, fizyki, historii i geografii ujrzały światło dzienne. Ponadto, był cenionym komentatorem, tłumaczem i wydawcą starożytnych autorów greckich i łacińskich.
Melanchton był od początku pilnym słuchaczem wykładów Lutra. Coraz bardziej ulegał wpływom nowej teologii, stając się w bardzo krótkim czasie nie tylko zwolennikiem, lecz także propagatorem reformacyjnych poglądów. Po uzyskaniu w 1519 roku stopnia bakałarza w zakresie biblistyki, podjął wykłady egzegetyczne na wydziale teologii. Z wykładów tych powstały cenione komentarze do ksiąg biblijnych Starego i Nowego Testamentu. Melanchton nie uległ jednak naciskom Lutra, który chciał, aby został doktorem teologii, gdyż swoje główne pole pracy widział na wydziale filozoficznym.
Chociaż Filip Melanchton nie stał się więc nigdy "w pełni kwalifikowanym" teologiem, to jednak owocem jego intensywnych studiów nad myślą teologiczną apostoła Pawła stało się dzieło, które weszło do historii jako pierwszy podręcznik dogmatyki ewangelickiej. Ukazało się ono w 1521 roku a jego pełny tytuł brzmiał: Loci communes rerum theologicarum seu hypotyposes theologicae. Dzieło to próbowało usystematyzować podstawowe pojęcia teologii biblijnej. Ośrodkiem teologii czyniło rozstrzygające dla Reformacji pojęcia teologiczne apostoła Pawła: grzech, zakon, Ewangelię, łaskę, usprawiedliwienie i wiarę. Melanchton odrzucał zdecydowanie metodę spekulatywną teologii scholastycznej. Motywem przewodnim jego rozważania była religijna praktyka, którą najlepiej oddawała wypowiedź: "Poznać Chrystusa znaczy uznać jego dobrodziejstwa". Melanchton stale pracował nad "Loci...", poprawiając je zgodnie z aktualnym stanem swojej wiedzy; ostatnią edycję ogłosił w 1559 roku, tj. rok przed swoją śmiercią.
Luter podziwiał w Melanchtonie zarówno jego uzdolnienia językowe, jak i suwerenne opanowanie przedmiotu refleksji. Pewnego dnia, gdy siedział ze studentami przy stole, wziął nagle do ręki kredę, by napisać na nim następujące słowa:
Res et verba Philippus,
Verba sine re Erasmus,
Res sine verbis Lutherus,
Nec res nec verba Carolostadius.
Co przetłumaczyć można jako: Filip [Melanchton] posiada znajomość rzeczy i znajduje też odpowiednie słowa; Erazm [z Rotterdamu, 1466-1536] umie się elegancko wyrażać, lecz nie rozumie tego, o czym mówi; Luter posiada pewną znajomość rzeczy, lecz nie potrafi się dobrze wypowiadać; Karlstadt nie ma ani znajomości rzeczy, ani nie potrafi dobierać właściwych słów.
Obchodząc Jubileusz 500-lecia Reformacji, na nowo stawiamy sobie pytanie, kim jest ten człowiek, który już bardzo wcześnie był postrzegany jako cudowne dziecko, którego niezwykłe uzdolnienia uznawali zarówno jego przyjaciele jak i przeciwnicy? Kim jest ten człowiek, którego rady w zagadnieniach teologicznych, filozoficznych i pedagogicznych zasięgali książęta i uczeni, który do dnia dzisiejszego jest obdarzany honorowym tytułem Praeceptor Germaniae (Nauczyciel Niemiec)?
Filip Melanchton urodził się 16 lutego 1497 w Bretten - miejscowości położonej na terenie Palatynatu. Jego ojciec, Georg Schwartzert, z zawodu płatnerz, stał na czele książęcej zbrojowni; matka, Barbara z domu Reuter, była córką kupca i wójta Bretten. Edukacją młodego Filipa, który wcześnie utracił ojca (w wieku 11 lat), zajął się słynny humanista i hebraista Johannes Reuchlin (1455-1522), spowinowacony z rodziną matki. Wyszukał mu dobrych i wymagających nauczycieli, dzięki którym opanował łacinę i grekę w takiej mierze, iż w 1509 r., w wieku zaledwie 12 lat, mógł podjąć studia na Uniwersytecie w Heidelbergu. W tym czasie, w ramach "wtajemniczenia humanistycznego", 15.3.1509 Reuchlin zgrecyzował jego nazwisko ze Schwartzert Schwartz – μέλας/μέλαινα/μέλαν (melanina) – und erdt – χθών (chthon) na Melanchton.
Po uzyskaniu stopnia bakałarza sztuk wyzwolonych Melanchton przeniósł się w 1512 r. do Tybingi, gdzie analizował liczne pisma antycznych i współczesne teksty humanistyczne. Szczególnie wiele czasu poświęcał studiowaniu dzieł Erazma z Rotterdamu. W 1514, w wieku 17 lat, zostaje magistrem. Rozpoczyna działalność nauczającą w bursie dla początkujących studentów, których zapoznaje z twórczością starożytnych pisarzy rzymskich. Jednocześnie pogłębia własną wiedzę w dziedzinie matematyki, prawa i medycyny. Teologią w owym czasie nie interesuje się, gdyż nie odpowiada mu scholastyczny sposób jej uprawiania.
Dzięki protekcji Reuchlina, w 1518 został powołany na stanowisko profesora języka greckiego Uniwersytetu w Wittenberdze. W chwili jego przybycia do tego miasta tamtejszy uniwersytet stawał się coraz bardziej ośrodkiem propagowania myśli reformacyjnej. Melanchton włączył się umiejętnie do prowadzonych dyskusji, przedstawiając w wykładzie inauguracyjnym program biblijno-humanistycznej reformy studiów. Nawoływał do studiowania Pisma Świętego w językach oryginalnych (hebrajskim i greckim), gdyż tylko dzięki pracy filologicznej można dotrzeć do podstawowego źródła - czystej Ewangelii. Program przedstawiony przez Melanchtona był w pełni zgodny z humanizmem głoszonym przez Erazma, a jednocześnie pasował do intencji wittenberskiej reformy teologii.
W chwili obejmowania stanowiska profesora w Wittenberdze miał Melanchton zaledwie 21 lat. Odtąd, przez 42 lata, wykładać będzie w tym ośrodku uniwersyteckim literaturę grecką, łacińską, retorykę, dialektykę, etykę filozoficzną i - pod wpływem Lutra - również egzegezę biblijną i dogmatykę.
Już z powyższego wyliczenia widać rozległość jego zainteresowań naukowych. Dodać jeszcze należy, że do każdego niemal z wykładanych przedmiotów wydał wzorcowe podręczniki, które - odpowiednio uzupełniane - były wielokrotnie wznawiane, często jeszcze po jego śmierci. Wraz z przybyciem do Wittenbergi zbiegło się wydanie gramatyki greckiej jego autorstwa. W 1519 roku ukazał się podręcznik retoryki, rok później - dialektyki. W następnych latach podręczniki etyki, antropologii, fizyki, historii i geografii ujrzały światło dzienne. Ponadto, był cenionym komentatorem, tłumaczem i wydawcą starożytnych autorów greckich i łacińskich.
Melanchton był od początku pilnym słuchaczem wykładów Lutra. Coraz bardziej ulegał wpływom nowej teologii, stając się w bardzo krótkim czasie nie tylko zwolennikiem, lecz także propagatorem reformacyjnych poglądów. Po uzyskaniu w 1519 roku stopnia bakałarza w zakresie biblistyki, podjął wykłady egzegetyczne na wydziale teologii. Z wykładów tych powstały cenione komentarze do ksiąg biblijnych Starego i Nowego Testamentu. Melanchton nie uległ jednak naciskom Lutra, który chciał, aby został doktorem teologii, gdyż swoje główne pole pracy widział na wydziale filozoficznym.
Chociaż Filip Melanchton nie stał się więc nigdy "w pełni kwalifikowanym" teologiem, to jednak owocem jego intensywnych studiów nad myślą teologiczną apostoła Pawła stało się dzieło, które weszło do historii jako pierwszy podręcznik dogmatyki ewangelickiej. Ukazało się ono w 1521 roku a jego pełny tytuł brzmiał: Loci communes rerum theologicarum seu hypotyposes theologicae. Dzieło to próbowało usystematyzować podstawowe pojęcia teologii biblijnej. Ośrodkiem teologii czyniło rozstrzygające dla Reformacji pojęcia teologiczne apostoła Pawła: grzech, zakon, Ewangelię, łaskę, usprawiedliwienie i wiarę. Melanchton odrzucał zdecydowanie metodę spekulatywną teologii scholastycznej. Motywem przewodnim jego rozważania była religijna praktyka, którą najlepiej oddawała wypowiedź: "Poznać Chrystusa znaczy uznać jego dobrodziejstwa". Melanchton stale pracował nad "Loci...", poprawiając je zgodnie z aktualnym stanem swojej wiedzy; ostatnią edycję ogłosił w 1559 roku, tj. rok przed swoją śmiercią.
Literatura:
2. M. H. Jung: Frömmigkeit und Theologie bei Philipp Melanchthon. Das Gebet im Leben und in der Lehre des Reformators (= Beiträge zur historischen Theologie. Band 102), 1998, 50.
3. H. Scheible: Melanchthon, Philipp (1497–1560), 1992, 337-371.
4. M. Uglorz, Marcin Luter. Ojciec Reformacji, 2006, 98-102.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz