Porozmawiajmy o odpustach…

List odpustowy z 1516 roku (Muzeum Historyczne Stralsund). Foto: de.wikipedia.org

Czym jest odpust? W teologii katolickiej pojęcie to oznacza darowanie przez Boga kary doczesnej za grzechy, które zostały odpuszczone co do winy (kanon 922). Odpust może być zupełny, jeśli jest darowaniem całej, przewidzianej przez Boga kary, lub cząstkowy – jeśli jest tej kary zmniejszeniem. Może być udzielony żywym lub zmarłym i dotyczy wyłącznie chrześcijan.

Pojęcie odpustu ściśle związane jest z prawem rządzenia w Kościele i związanym w nim "prawem kluczy" oraz z wiarą w wymianę darów pomiędzy żyjącymi i umarłymi, tzn. obcowanie świętych. W przeciwieństwie do sakramentów, które są łaską i wprowadzają w stan łaski uświęcającej, a także są niezależne od zasług, odpusty są skutkiem zadośćuczynienia. 

Pierwszym znanym odpustem jest odpust udzielony w 1019 przez biskupa Poncjusza z Arles dla pielgrzymów przybywających do opactwa w Montmajour. Następnie, ok. 1063 papież Aleksander II i w 1095 Urban II udzielili odpustu dla wszystkich uczestników wypraw krzyżowych. W 1300 Bonifacy VIII ogłosił pierwszy Rok Jubileuszowy, w związku z którym na mocy bulli Atiquorum habet udzielił odpustu wszystkim pielgrzymującym do grobu Piotra Apostoła. Wskutek nadużyć w XVI wieku odpusty stały się jedną z przyczyn wystąpienia Doktora Marcina Lutra i reformacji.

A jak dzisiaj rozumiane są odpusty w Kościele Katolickim? Podstawowe zasady dotyczące ich uzyskiwania zawarte są w prawie kanonicznym. Nad właściwym sprawowaniem odpustów czuwa w Kościele trybunał Penitencjarii Apostolskiej, który publikuje również Enchiridion Indulgentiarum, będący ich swoistym katalogiem. Ostatnie, czwarte wydanie Enchiridionu ukazało się w lipcu 1999 i związane było z Wielkim Jubileuszem Roku 2000.

Jedynym dysponentem odpustów w Kościele jest papież. Tylko on może określać warunki jego uzyskania, lub delegować swą władzę w tej materii innym. Delegacja ta nie może być przekazywana dalej, chyba, że ze zgodą papieża.

Każdy wierny może zyskiwać odpusty cząstkowe lub zupełne albo dla siebie, albo ofiarowywać za zmarłych na sposób wstawiennictwa. Nie można uzyskać odpustu dla innego żyjącego. Odpust zupełny można uzyskać tylko jeden raz w ciągu dnia (wyjątek stanowi chwila śmierci, w której to można uzyskać odpust zupełny, chociażby tego dnia wierny uzyskał już wcześniej inny), natomiast odpust cząstkowy można uzyskać kilka razy dziennie.

Oto wykaz niektórych odpustów zupełnych został przygotowany przez Penitencjarię Apostolską i zatwierdzony dekretem papieża Pawła VI 29 czerwca 1968 roku (Wykaz odpustów. Wyd. wzorcowe według łacińskiego wydania 4 bis z 2004, ISBN 978-83-7030-260-3):

Odpusty zupełne, które można uzyskać każdego dnia:

• odprawienie adoracji Najświętszego Sakramentu przez pół godziny; za nawiedzenie Najświętszego Sakramentu - odpust cząstkowy.
• pobożne czytanie Biblii przez pół godziny z należytym szacunkiem dla Słowa Bożego i traktowanie tej czynności jako czytanie duchowne. Za czytanie pod tymi samymi warunkami, ale krótszy czas - odpust cząstkowy.
• zmówienie cząstki Różańca (czyli 5 dziesiątków) w kościele, w publicznej kaplicy, w rodzinie, w społeczności zakonnej, w stowarzyszeniu publicznym pod następującymi warunkami:

a)      trzeba odmówić 5 dziesiątków bez przerwy

b)      do modlitwy ustnej dodać trzeba rozmyślania tajemnic różańcowych

c)      przy publicznym rozważaniu Różańca trzeba zapowiadać odmawiane tajemnice, według przyjętego zwyczaju.

·         Odprawienie Drogi Krzyżowej pod następującymi warunkami:

d)      trzeba ją odprawiać w miejscu, gdzie jest prawnie założona Droga Krzyżowa

e)      rozmyślać Mękę (nie jest konieczne, by treścią rozmyślania były poszczególne stacje)

f)       trzeba przechodzić z jednej stacji do drugiej. Jeśli Drogę Krzyżową odprawia się publiczne i trudno jest wszystkim przechodzić ze stacji do stacji - wystarczy jak czyni to przewodniczący tego nabożeństwa, a inni wierni pozostają na swoich miejscach.

Odpusty zupełne, które można uzyskać w wyznaczone dni:

• za pobożne, publiczne odmówienie hymnu „Veni Creator” w dniu 1 stycznia i w uroczystość Zesłania Ducha Świętego (odpust cząstkowy za odmówienie tego hymnu w inny dzień).
• za pobożne zmówienie po przyjęciu Komunii Świętej modlitwy „Oto ja” przed obrazem Pana Jezusa Ukrzyżowanego w każdy piątek Wielkiego Postu (za odmówienie tej modlitwy w inne dni roku na podobnych warunkach - odpust cząstkowy)
• za pobożne uroczyste odmówienie "Przed tak Wielkim Sakramentem" z wezwaniem i modlitwą w Wielki Czwartek i w uroczystość Bożego Ciała (to samo w innych okolicznościach - odpust cząstkowy).
• za pobożny udział w i ucałowanie krzyża w czasie Adoracji Krzyża w Wielki Piątek
• za odprawienie rekolekcji przynajmniej przez 3 pełne dni
• za pobożne nawiedzenie jednej z czterech bazylik większych w Rzymie:

1)      w uroczystość patrona bazyliki

2)      w każde święto de preacepto, zgodnie z kanonem 1248 § l

3)      raz w roku w jakiś inny dzień wybrany przez wiernego

• za nawiedzenie kościoła, w którym odbywa się synod diecezjalny.
• za nawiedzenie kościoła parafialnego w dniu święta tytularnego i w dniu 2 sierpnia (Matki Bożej Anielskiej).

Odpusty cząstkowe:

Przykładowe czynności związane z odpustem cząstkowym:

• nauczanie bądź uczenie się prawd wiary katolickiej
• nawiedzenie Najświętszego Sakramentu w celu adoracji
• pobożne odmówienie kantyku Magnificat
• pobożne wezwanie swego Anioła Stróża, posługując się zatwierdzoną modlitwą (np. Aniele Boży)
• odnowienie przyrzeczenia chrzcielnego, posługując się jakąkolwiek formułą
• pobożne odwiedzenie starożytnego cmentarza chrześcijańskiego (katakumby)

Literatura:

1. Th. Dieter, Ablass. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 39-41.

2. M. Heckel, Martin Luthers Reformation und das Recht, 2016, 93-94.

3. katholisch.de, 11. April 2017.

4. A. Angenendt, Geschichte der Religiosität im Mittelalter. 3. Auflage, 2005, 652-657.

5. https://www.newadvent.org/cathen/07783a.htm

6. Δοσίθεος Νοταρᾶς, Ἱστορία περὶ τῶν ἐν Ἱεροσολύμοις πατριαρχευσάντων, Bucharest 1715, 88.

7. Wykaz odpustów. Wyd. wzorcowe według łacińskiego wydania 4 bis z 2004 r.

8. http://prowincja.panewniki.pl/materialy/plik_60.pdf

9. Année eucharistique : Indulgence plénière [archive] Article paru sur le site de l'Œuvre des Retraites de la Fraternité Saint-Pierre, article non-daté, consulté le 12 juin 2014.