Luter kontra Zwingli, czyli spόr o chrystologię w Sakramencie Ołtarza

Marcin Bucer i teolodzy ze Strasburga chcieli obiektywnej dyskusji teologicznej między Zwinglim i Lutrem na przyjacielskim poziomie. Marcin Bucer pełni rolę pośrednika między Zwinglim a Lutrem. W prologu geleatus do szwabskiej „Syngramma...” z 8 lipca 1526 zaleca, aby Zwingli upominał Lutra w sposób przyjazny i poważny. Wszystkie dalsze zalecenia wskazują, że Lutra należy traktować z uwagą, jego argumenty należy obalać, ale argumentacja nie powinna być w żadnym wypadku podejmowana na poziomie osobistym ani w sposób nieobiektywny. Ma się ukazać książka: pierwsza część ma obalić domniemania Lutra, druga część dotyczy Wieczerzy Pańskiej. Zwingli powinien formułować tekst w sposób zrozumiały. Pod koniec grudnia Oekolampad mógł donieść, że mieszkańcy Strasburga „często” pisali, iż mieszkaniec Bazylei powinien uprzejmie upomnieć Zwingliego, aby nie traktował Lutra tak, jak na to zasługiwał, ale pamiętał o skromności wymaganej od sługi Ewangelii. Oprócz Zwingliego i Oekolampada w spory zaangażował się także Wolfgang Capito. Radzi także Zwingliemu, aby spierał się z Lutrem, zaleca zwracanie się do Lutra jak do brata i nadal traktowanie go „uprzejmie”. Zwingli ma teraz pokonać Lutra poprzez umiar, dlatego nie spieszy się z napisaniem odpowiedzi do Wittenbergi, ukończy swoje dzieło dopiero pod koniec lutego 1526, a kopia zostaje wysłana do Lutra 1 kwietnia. Zgodnie z zaleceniami Zwingli nie traktował Lutra nieuprzejmie.

Marcin Luter protestuje, twierdząc, że M. Bucer w swoim tłumaczeniu jego kazań reprezentuje „fałszywą naukę o Wieczerzy Pańskiej” i w żaden sposób nie jest pośrednikiem między Wittenbergą a Zurychem.

W „Amica Exegesis” z 1527 roku Zwingli odnosi się do młodego Lutra i stoi w kontrze do starego Lutra. Podkreśla wspólnotę Wieczerzy Pańskiej, cytując „Traktat o dostojnym sakramencie świętego prawdziwego ciała Chrystusa i o wspólnocie” Lutra (1519) i dostrzega zmianę w pojmowaniu sakramentu jako takiego u swojego przeciwnika. W 1519 roku wittenberski profesor teologii dokonuje rozróżnienia między „rzeczą” (res) a „znakiem” (signum), rok później „rzecz” sakramentu postrzega przez pryzmat „znaku”. Jest to dowόd, jak uważnie Zwingli czytał traktaty Lutra. Köhler jest zdania, że Zwingli pozostaje pod wpływem listów C. Honiusa i wiedział, czym są tropy (TUTAJ).

Zwingli krytykował Szwabów w tonie bardziej gwałtownym niż Luter, choć pośrednio krytykował także i Lutra, który wychwalał „Syngramma suevicum”. „Szwabska doktryna słowa jako środka rzeczywistej obecności jest próżna i niepoważna” według reformatora z Zurychu. Zwingli odrzuca oskarżenie Lutra o sekciarstwo, a nawet rzuca je z powrotem na Lutra, który zabrania „jasnego badania spornej kwestii”. Nie bez ironii Zwingli podąża za swoją krytyką Lutra i jednoczesnym apelem do niego, wyrażając podziw dla Lutra i podkreślając uznanie Lutra dla jego roli głównego orędownika Ewangelii.

Wittenberski Reformator słusznie wyraził swoją krytykę papiestwa. Luter jednak przywiązywał zbyt dużą wagę do sakramentów: to, co duchowe (Bóg, Stwórca) musi mieć przyczynę duchową wg Zwingliego. Wiara to nic innego jak fiducia in dei filium. Przez wiarę ujmuje się Boga, ale to nie skutkuje rzeczywistą obecnością Chrystusa w Wieczerzy Pańskiej, jak twierdził Luter. Słowo nie odgrywa kluczowej roli w uobecnianiu Chrystusa, jak postuluje J. Brenz, Ojciec prowadzi nas do Chrystusa. Bóg jest obecny duchowo jedynie poprzez Słowo. Luterską teorię o realnej obecności Chrystusa w Sakramencie Zwingli uważa za absurdalną.

Punktem wyjścia do rozbieżności stanowisk reformatorόw było zdanie Hoc est corpus meum (To jest moje ciało). Łaciński czasownik „est” może łączyć się z rzeczownikiem zarόwno w mianowniku, jak i bierniku:

- Dla Marcina Lutra „est” łączy się z rzeczownikiem w mianowniku i całość należy tłumaczyć: To jest (kto?/co? = pytania pomocnicze mianownika) ciało moje. „Jest” wyraża stan, realną obecność w Sakramencie Ołtarza.

- Huldrych Zwingli stoi na stanowisku, że „est” łączy się z rzeczownikiem w bierniku, a łacińskie zdanie musi być tłumaczone: To oznacza (kogo?/co? = pytania pomocnicze biernika) ciało moje. „Oznacza” wyraża symboliczny stan/obecność w Sakramencie Ołtarza.

Dla Zwingliego „wiara jest mistrzem rozumienia Pisma Świętego”, obietnica zawarta w Słowie nie wystarczy. Wiara nie może wypływać ze słów. W słowach ustanowienia (hoc est corpus meum) postuluje interpretację w sensie „to znaczy” (biernik). W odniesieniu do 1 Kor 10,16 Zwingli nie proponuje nowej egzegezy: wspólnoty chrześcijańskiej zwanej wspólnotą Ciała i Krwi Chrystusa. Spożywając chleb i wino, stajemy się ciałem, komunią, eklezją (Kościołem). Ale Zwingli rozumie wspólnotę nie jako uczestnictwo w Ciele i Krwi, ale jako uczestnictwo w chlebie i winie, przez które Ciało Chrystusa wyłania się jako jedność. „Błogosławieństwo” kielicha jest uwielbieniem lub dziękczynieniem zgodnie z Rdz 14:19 i 47:7. Absurdalność zbyt dosłownego rozumienia słów ustanowienia podkreśla jedno zdanie: „Chrystus jest barankiem” versus „Chrystus oznacza baranka” ofiarnego za nasze grzechy. Luter interpretuje „to” (jest moje ciało) jako synekdochę (TUTAJ), odnosząc się albo do chleba reprezentującego ciało, albo do dnia świątecznego. Wieczerza Pańska była posiłkiem paschalnym u Mateusza i Marka, Ewangelista Łukasz przedstawia słowa ustanowienia jako napomnienie. Ciało i Krew nie są Testamentem, ale potwierdzeniem Testamentu (Łk 22,20).

Zdaniem Zwingliego przy interpretacji Biblii lepiej jest posiadać wykształcenie retoryczne. Aby móc teologicznie postrzegać alegorie i metafory biblijne, należy znać i rozumieć środki retoryczne.

Literatura:

1. W. Köhler, Zwingli und Luther. Ihr Streit über das Abendmahl nach seinen politischen und religiösen Beziehungen, Bd. 1 (QFRG 6), Leipzig 1924; Reprint Gütersloh 2017, 462- 515.

2. F. Blanke, Zu Zwinglis Vorrede an Luther in der Schrift „Amica Exegesis“ 1527, 1930, 185-192.

3. B. Gordon, „For If We Are True Prophets”: Huldrych Zwingli on Martin Luther, Reformation, Vol. 22, 2017, 102-119.

 
4. S. J. Dubbelman, E.R. Zoutendam, Martin Luther and Contemplation, Reformation & Renaissance Review, Vol. 25, 2023, 3-20.