 |
Przed kościołem rzymskokatolickim p.w. Ducha Św. w Schorndorf |
Inne nazwy mszy to Msza Święta, celebracja Eucharystii/eucharystyczna, Wieczerza Pańska lub Ofiara Mszy. Eucharystia jest terminem bardzo starym i już od czasów Ojców Apostolskich może odnosić się do całej celebracji Mszy św. lub nawet jej drugiej części, zwanej dziś „liturgią eucharystyczną”, a także eucharystycznych darów chleba i oferowane wina. W Kościołach wschodnich Msza Święta jest nazywana Boską lub Świętą Liturgią lub Celebracją Misterium.
W języku Nowego Testamentu i w pierwszych wspólnotach żydowskich łamanie chleba oznaczało wczesną formę Eucharystii (Dz 2,42.46). Jednak termin ten nie przyjął się we wczesnym Kościele. Słowo Wieczerza Pańska (gr. κυριακὸν δεῖπνον kyriakón deipnon; łac. dominica coena) także nawiązuje do Nowego Testamentu (1 Kor 11,20), do którego ponownie podjął Sobór Watykański II. Powiązany jest także termin stół Pana (τράπεζα κυρίου trápeza kyríou, zgodnie z 1 Kor 10:21).
Słowo Msza (łac. Missa) wywodzi się z formuły rozesłania łacińskiej liturgii „Ite, missa est!” (dosłownie: „Idźcie, ofiara spełniona”). Było również powszechne w obszarze profanum jako wyraz pożegnania po audiencji lub zgromadzeniu, stało się powszechne od końca IV wieku jako nazwa całej liturgicznej celebracji Eucharystii i zastąpiło inne nazwy w języku łacińskim i większości zachodnich językόw. W mszach bez Glorii, po 1000 roku "Ite, missa est" zastąpiono Benedicamus Domino („Wysławiajmy Pana!”) wywodzącym się z liturgii frankońsko-galijskiej, a w mszach żałobnych wezwaniem "Requiescant in pace" („Niech spoczywają w pokoju!”).
W zwyczajnej formie rytu rzymskiego wezwanie do rozesłania z ogłoszeniami i błogosławieństwem końcowym stanowi część obrzędów rozesłania podczas Mszy Świętej. Od czasu reformy liturgicznej błogosławieństwo jest udzielane przed wezwaniem do rozesłania. W okresie Wielkanocy po wezwaniu "Ite, missa est" i odpowiedzi następuje podwójne "Alleluja". Jeżeli po Mszy Świętej następuje inna czynność liturgiczna, pomija się cały obrzęd zamknięcia.
Od Soboru Watykańskiego II zwyczajowo mówi się w Kościele rzymskokatolickim, że kapłan lub biskup celebruje lub odprawia Mszę św. Jeśli chodzi o uczestnictwo wiernych („ludzie” lub „zgromadzenie”) powszechnymi wyrażeniami są „odprawianie mszy”, „chodzenie na mszę”, „uczestnictwo we mszy” lub „bycie na mszy”. Wcześniej bardzo powszechne były wyrażenia czytające mszę (celebrans) lub słuchające mszy (ludzie). Wyrażenie „odprawianie mszy” nadal jest używane do opisania odprawiania mszy przez celebransa. Ofiarowanie Mszy świętej podkreśla ofiarny charakter celebracji eucharystycznej.
2. Rozwój mszy
2.1 Kościół antyczny
Według tradycji, wkrótce po śmierci i zmartwychwstaniu Jezusa, uczniowie zastosowali się do Jego wskazówek, który według biblijnego świadectwa powiedział do uczniów podczas ostatniego posiłku: „To czyńcie na moją pamiątkę” (1 Kor 11,24.25). W czasach apostolskich i poapostolskich normalną formą zbiorowej Eucharystii była Msza św. domowa, w której uczestniczyło małe grono wiernych. Kilka wspólnot domowych tworzyło trzon społeczności lokalnej. Nie można jeszcze mówić o jednolitej formie nabożeństw. Najpierw, po sycącym posiłku, za przykładem Jezusa, nad chlebem i winem wypowiedziano słowa błogosławieństwa. Stopniowo oddzielano je od posiłku – który zaczął żyć własnym życiem jako agape – i łączyły się z niedzielną poranną modlitwą. Ten związek między Liturgią Słowa a celebracją Eucharystii został po raz pierwszy szczegółowo napotkany u Justyna Męczennika († 165), który opisuje nabożeństwo obejmujące porządek czytania, kazanie, modlitwę wstawienniczą, pocałunek pokoju i posiłek. Traditio Apostolica, często przypisywana Hipolitowi z Rzymu († 235), również opisuje wczesną formę Mszy Świętej. Ogólnie jednak linie rozwoju w pierwszych wiekach są w dużej mierze niejasne. Od II wieku parafialna Eucharystia prowadzona przez biskupa wyłoniła się jako forma idealna. Ponadto nadal istniały różne formy mszy kapłańskich, domowych i grupowych. W dużych miastach rozwijały się podkongregacje lokalnego Kościoła episkopalnego na czele z prezbiterami, gdyż nie było wystarczająco dużej sali zbiorowej dla wszystkich – w Rzymie na początku IV wieku było ich ponad 40. Na wsi dla powstawania zgromadzeń plebańskich kluczowa była odległość. Jednakże obrzęd najwyraźniej opierał się na celebracji biskupiej stolicy regionu, a poszczególne celebracje były rozumiane przynajmniej jako idealna jedność celebracji eucharystycznej z miejscowym biskupem.
Oprócz najwcześniejszych społeczności żydowsko-chrześcijańskich w Jerozolimie i Judei, językiem kultu w regionie Morza Śródziemnego był głównie język grecki aż do IV wieku. Wykształceni Rzymianie również woleli grekę koine. W trakcie akcentowania różnych części liturgicznych wyłoniły się rozmaite formy kultu i rodziny liturgiczne. Od II wieku na Zachodzie stopniowo rozwijała się łacińska liturgia wernakularna, poczynając od katechezy, przekładów Biblii i Liturgii słowa, i tutaj także w zróżnicowanych formach i w napięciu między formą powszechną a lokalną. Jednocześnie mocniej podkreślono ofiarny charakter Mszy św. Na początku V wieku papież Innocenty I próbował osiągnąć większą standaryzację liturgii. Do tego czasu zwyczajem było odmawianie samodzielnie formułowanych modlitw lub recytowanie na pamięć wzorcowych tekstów oraz ich urozmaicanie przy zachowaniu podstawowej struktury i spójności treści. Wolność chrześcijaństwa wniesiona przez cesarza Konstantyna doprowadziła do wzrostu liczby i wielkości wspólnot. To oraz spory doktrynalne z obszaru chrystologii i doktryny o Trójcy Świętej coraz częściej wymagały stałych i jednolitych porządków liturgicznych, aby zapewnić ortodoksję liturgii.
2.2 Reforma liturgiczna Grzegorza Wielkiego
Treść reform jest obecnie trudna do szczegółowego udowodnienia. To samo tyczy się autorstwa Gregorza Wielkiego. Według relacji anonimowej oraz relacji diakonόw Pawła i Jana z VIII i IX w. są to m.in.:
A) Redakcja liber sacramentorum anni circuli romanae ecclesiae i liber antiphonaris (księga liturgiczna Liturgii Godzin Kościoła, zawiera melodie i teksty wszystkich pieśni Liturgii Godzin, antyfony, od których wywodzi się nazwa księgi, powiązane psalmy, odpowiedzi i hymny, ułożone według roku kościelnego),
B) Reforma śpiewu (tzw. śpiew gregoriański) i założenie chóru (schola cantorum),
C) W samej liturgii Mszy św.:
- porządek wg Kanon Missae,
- umiejscowienie Kyrie z połączeniem Kyrie eleison i Christe eleison,
- rozszerzenie przedewangelicznego wezwania do Alleluja poza okres Wielkanocy,
- wprowadzanie atque Andrea do zatoru,
- ukończenie organizacji tzw. nabożeństw stacyjnych.
Bardzo niewiele z tego można wyraźnie prześledzić od papieża Grzegorza Wielkiego. Istnieje tylko jedna relacja samego Grzegorza w liście do Jana z Syrakuz. Tutaj relacjonuje „meis dispositionibus”. Jedyne, co poświadczył, to reforma wezwania Alleluja, Kyrie i Modlitwy Pańskiej. Grzegorz błędnie zakłada, że ograniczenie Alleluja do okresu wielkanocnego sięga czasów Hieronima i Damazego. Udowodniono jednak, że sam Hieronim podczas ceremonii pogrzebowej krzyknął „Alleluja”.
Na koniec dodał Modlitwę Pańską „mox post canonem”/„mox post precem”, nawiązując do tradycji apostolskiej. Zauważa, że w Rzymie – w przeciwieństwie do Greków – wypowiada to tylko celebrans, a nie zgromadzenie. Kontrowersyjne jest, czy „atque Andrea” oraz „Ojcze nasz” również pochodzi od Grzegorza. Rzekoma reforma lub redakcja kanonu, redakcja sakramentarium Grzegorza i jego związek ze śpiewem gregoriańskim budzą kontrowersje.
Literatura:
1. H. B. Meyer, Eucharistie. Geschichte, Theologie, Pastoral, 1989, 36–43.
2. M. Baier, Die Messe des Papstes Gregor: Entstehung und historische Entwicklung einer Liturgie und eines Topos, 2011, 36-79.
3. MARCUSSEN
5. Éthérie, Journal de voyage, éd. F. Pétré, col. "Sources chrétiennes". no 21, éd. Cerf ; voir particulièrement : 28, 2 ; 30, 2, 3 ; 37, 1, 7 à 9 ; 46, 6. Référence citée dans Dom A. Nogent osb, "Messe" dans Catholicisme hier, aujourd'hui, demain. Letouzey et ané, 1979.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz