Elsbetha Sam

Katedra w Ulm, pierwotny wygląd. Foto: wikisource

Elsbetha Sam była zubożałą dziewczyną z bawarskiej części Szwabii. Reformator Ulm Conradus Sam (1483-1533) wziął ją za swoją żonę. Conradus był osobiście powiązany z Marcinem Lutrem. Pierwszy zachowany list Lutra został napisany do niego 1 października 1520 roku. Rada Wolnego Cesarskiego Miasta Ulm mianowała Sama na kaznodzieję. Jako kaznodzieja odprawiał nabożeństwa popołudniowe, które rozpoczynały się i kończyły Modlitwą Pańską. Ta surowa liturgia ukształtowała formę nabożeństw w Wirtembergii. Nadal nie było wzorców nabożeństwa w Kościele ewangelickim. Jednak w miarę jak Conradus odchodził od idei Marcina Lutra i coraz bardziej skupiał się na ideach religijnych Huldrycha Zwingliego, a także nawiązywał relacje z Johannesem Oekolampadem, pojawiły się ważne pytania religijne dla niego i wspólnoty kościelnej w Ulm. Jako zwolennik nauk Zwingliego Sam w swoim katechizmie napisanym w 1526 roku reprezentował idee Wolfganga Capito, pośrednika między obozami Lutra i Zwingliego, ale także zdeklarowanego luteranina Andreasa Althamera. Trwający spór dotyczący Wieczerzy Pańskiej pomiędzy Marcinem Lutrem a Ulrichem Zwinglim zaważył na decyzjach magistratu Ulm, który szukał rozwiązania przy pomocy dziewięcioosobowej komisji. Aby dojść do konsensusu, sprowadzono Martina Bucera, mediatora i autora Confessio Tetrapolitana.

Nie było też wzorców tego, czym mogłaby być protestancka pastorόwka i co powinna robić żona pastora. Jednak Elsbetha Sam zaprojektowała pierwszą prawdziwą plebanię reformatora w domu kantora przy Pfauengasse w Ulm. Listy z podziękowaniami pokazują, jak gościom podobała się atmosfera panująca w tym domu i jak żyli w małej wspólnocie rodzinnej.

Również Conradus Sam potrzebował takiego miejsca ratunku. Był człowiekiem gwałtownym i porywczym. Nierzadko zdarzało się, że mówił naprawdę głośno, nawet z ambony katedry w Ulm. Ale Elsbetha Sam zaprojektowała dom tak, aby był miejscem ciszy, w którym ci, którzy często byli brutalnie atakowani, a także ci, ktόrzy umieli się energicznie bronić, mogli ponownie znaleźć spokój. Conradus Sam był także pocieszycielem. Do dziś zachował się także imponujący cykl kazań. Ich stałym tematem jest cudzołóstwo Dawida, jego wina i przebaczenie Boże. Rada miejska Ulm poradziła mu, aby nie sprowadzał na Ulm hańby cesarza „poprzez niekontrolowane kazanie”. Elsbetha stanęła po stronie męża, gdy wkrótce po wprowadzeniu Reformacji w Ulm (1531) entuzjazm dla tego ruchu opadł jak błyskawica. Frekwencja na nabożeństwach w katedrze wyraźnie spadła. W niedzielne poranki całe tłumy mieszkańców Ulm maszerowały do Söflingen na katolicką mszę. Niemniej jednak żona pierwszego pastora w Ulm stała przy swoim mężu i jego umiłowaniu prawdy. Niedługo potem Conradus Sam doznał ciężkiego udaru, a wkrótce potem drugiego. Uległ trzeciemu atakowi w lipcu 1533 roku, mając zaledwie pięćdziesiąt lat. Jego następcą został Martin Frecht, który kontynuował Reformację ulmską bardziej w duchu luterańskim. Elsbetha Sam stała tam zupełnie bez opieki. Rada miasta Ulm okazała się dość przychylna i wdowa po Conradzie otrzymywała niewielką rentę. Nic więcej o niej nie wiadomo. Daty jej urodzin i śmierci nie są znane.

Literatura:

1. E. Nestle, Lutherdrucke aus Sam’s Bibliothek, in: Blätter für württ. Kirchengeschichte 9, 1894.

2. K. Hoffmann, Konrad Sam (1483–1533), der Prediger des Rats zu Ulm, in: Hans Eugen Specker und Gebhard Weig: Die Einführung der Reformation in Ulm, Forschungen zur Geschichte der Stadt Ulm 2, 1981.

3. R. Scheffbuch, Elsbetha Sam (1. Hälfte des 16. Jahrhunderts) - An der Seite eines Polterers. In: E.-M. Bachteler, P. Ziegler (Hrsg.), Auf zur Reformation. Selbstbewusst, mutig, fromm – Frauen gestalten Reformation, 2016, 30-32.