 |
| Elisabeth von Braunschweig-Lüneburg (1510-1558) |
Elżbieta była trzecim dzieckiem i drugą córką elektora brandenburskiego Joachima I i jego żony Elżbiety, córki króla duńskiego Jana I. Jej wychowanie było ściśle religijne i zgodne z naukami humanizmu. 7 lipca 1525 roku, mając niespełna 15 lat, wyszła za mąż w Szczecinie za starszego o czterdzieści lat owdowiałego księcia Brunszwiku-Calenberg-Göttingen Ericha I.
Z ideami Reformacji zetknęła się już w 1527 roku na swoim rodzinnym dworze w Brandenburgii, kiedy jej matka po raz pierwszy zorganizowała odprawienie Wieczerzy Pańskiej w obu postaciach (sub utraque), otwarcie uznając w ten sposób naukę Marcina Lutra. Gwałtowna reakcja ojca Elżbiety, który obawiał się, że jego żona przejdzie na „nową wiarę”, dotarła do reformatorów w Wittenberdze, którzy musieli interweniować w imieniu elektora. Być może to zwiększyło sympatię siedemnastoletniej wówczas Elżbiety do nowych idei Odnowy Kościoła.
Pomimo różnicy wieku małżeństwu najwyraźniej nie groził rozpad, co zapewne wynikało między innymi z faktu, że Erich przebywał głównie w Erichsburgu lub twierdzy Calenberg, zaś Elżbieta na zamku Guelph w Münden.
Mimo to doszło do poważnych konfliktów. W 1528 roku Elżbieta jako urażona żona obarczyła winą za komplikacje podczas drugiej ciąży długoletnią kochankę swojego męża, Annę von Rumschottel. Poprosiła go, by spalił Annę von Rumschottel jako czarownicę, a ona sama wysłała szpiegów i żołnierzy do sąsiedniej diecezji Minden, aby ją aresztowali w jej kryjówce w Minden; ale Anna von Rumschottel uciekła. Podczas postępowania inkwizycyjnego przeciwko rzekomym pomocnikom kochanki część oskarżonych zginęła na stosie w wyniku tortur. Wreszcie Elżbieta zmusiła Ericha I do zapewnienia jej bardziej dochodowego wdowieństwa (majątek wdowy) niż była uprawniona na mocy umowy poprzez małżeństwo. Zamiast poprzedniego urzędu Calenberg w Unterwaldzie, który przynosił niewielkie dochody z zamku, Neustadt i Hanoweru, otrzymała ten o wyższych dochodach Oberwald z miastami Münden, Northeim i Getyndze, co również nadało jej większe znaczenie polityczne. Ostatecznie bezproblemowe narodziny upragnionego, zdrowego męskiego potomka Ericha II w sierpniu 1528 roku szybko sprawiły, że oboje zapomnieli o tym mrocznym rozdziale w ich związku. W kwietniu 1532 roku urodziła się ich córka Anna Maria.
Kiedy w 1534 roku Elisabeth odwiedziła matkę w Lichtenburgu, po raz pierwszy osobiście spotkała Marcina Lutra, a od 1538 roku księżna utrzymywała regularną korespondencję z wittenberskim Reformatorem. Ciągle dostarczała mu ser i wino. Z Wittenbergi do Münden trafiły natomiast sadzonki morwy i drzew figowych oraz niemiecki przekład Biblii z osobistą dedykacją.
Elisabeth przyjęła Komunię pod dwiema postaciami chleba i wina (sub utraque) 7 kwietnia 1538 roku, publicznie deklarując swoje przywiązanie do nauki luterańskiej. 6 października poinformowała o swoim nawróceniu landgrafa heskiego Filipa i przy jego pomocy sprowadziła z pobliskiego Witzenhausen do Münden protestanckiego pastora i reformatora Antoniusa Korwina. Książę Erich I był tolerancyjny wobec oczywistego zwrotu swojej żony w kierunku nauczania luterańskiego. Z jednej strony poglądy Lutra zaprzeczały jego katolickiej i lojalnej postawie wobec cesarza, z drugiej strony podziwiał odwagę Reformatora.
Wraz z elektorem saskim Johannem Friedrichem Elisabeth miała po swojej stronie kolejnego silnego sojusznika, tak że gdy 30 lipca 1540 roku Erich I zmarł, pomimo zaciekłego oporu Heinricha von Braunschweig-Wolfenbüttel, powierzono jej opiekę nad księstwem wraz z landgrafem heskim Filipem. W swoich planach zachęcał ją osobisty lekarz i radca nadworny Burkhard Mithoff, który utrzymywał kontakt z Marcinem Lutrem i Filipem Melanchtonem, do szerzenia nauk reformatorskich. Pięć lat swojej opieki wykorzystała na wprowadzenie Reformacji i reorganizację dworu książęcego.
Anton Korwin został mianowany superintendentem księstwa Braunschweig-Wolfenbüttel z siedzibą w Pattensen. Prawnik Justus von Waldhausen, który studiował w Wittenberdze, został z rekomendacji doktora Lutra mianowany radcą książęcym, a później kanclerzem. Lekarz Burckard Mithoff oraz sędzia sądu Justinus Gobler i mistrz Heinrich Campe uzupełnili zespół, z którym księżna mogła realizować swoje dzieło Reformacji.
Przepisy kościelne w Calenberg zostały spisane dla całego regionu Calenberg-Göttingen już w 1542 roku. Następnie od 17 listopada 1542 do 30 kwietnia 1543 miała miejsce gruntowna wizytacja Kościoła, w której osobiście uczestniczyła także Elisabeth. Odpowiedni przepis klasztorny z 4 listopada 1542 roku regulował protestanckie przekształcenia katolickich klasztorów. W 1544 roku wydano rozporządzenia sądowe regulujące stosunki prawne w państwie. Wśród jej dzieł nie można zapomnieć o 15 pieśniach, które napisała, aby pocieszyć się w trudnych chwilach, dopasowując się do dobrze znanych melodii hymnów. Wersety te, które często są wyboiste, wpłynęły zarówno elementy autobiograficzne, jak i elementy fundamentalne teologicznie.
Kiedy jej syn Erich miał poślubić Agnieszkę Heską, córkę obiecanego mu w dzieciństwie heskiego landgrafa Filipa, w 1544roku, zakochał się w Sidonii, także luterance, siostrze księcia saskiego i późniejszy elektora Saksonii Moritza. Za namową syna Elisabeth zerwała zaręczyny z zaprzyjaźnionym dworem heskim, a już rok później, 17 maja 1545 roku, Erich poślubił o dziesięć lat starszą od niej Sidonię. W podręczniku rządowym z 1545 roku, pierwszym tego typu dokumencie napisanym przez kobietę, Elisabeth zebrała ważne rady, które miały służyć jako przewodnik dla jej syna podczas jego przyszłego panowania.
W 1546 roku, rok po dojściu do władzy jej syna Ericha II, Elisabeth zawarła związek małżeński z hrabią Popponem XII von Henneberg (1513–1574), młodszym bratem męża jej najstarszej córki, dzięki czemu zachowała regencję nad hodowlą w Münden. Z wielką troską śledziła przejście syna na wiarę rzymską, co, jak miał nadzieję, zapewni mu możliwości na dworze cesarskim Karola V Habsburga. Zgodził się na tymczasowy interim augsburski w 1548 roku i nie zawahał się uwięzić w latach 1549–1552 w twierdzy Calenberg reformatora Korwina i kaznodziei z Pattens Waltera Hoikera (zwanego także Hockerem), którzy wraz ze 140 duchownymi zebrali się na synodzie w Münden w 1549 roku i zaciekle sprzeciwiali się rozwiązaniu tymczasowemu.
Mimo wszystko w 1550 roku księżnej udało się wydać za mąż swoją córkę Annę Marię za starszego od niej o ponad 40 lat księcia Albrechta I von Brandenburg-Ansbach (ostatnim Wielkim Mistrzem Krzyżackim), z którym Elisabeth od dawna utrzymywała przyjacielską korespondencję. W księdze stanu cywilnego zapisała ważne rady dla córki Anny Marii na przyszłe życie małżeńskie.
W 1553 roku, po bitwie pod Sievershausen, Elisabeth została wypędzona z Münden przez księcia Heinricha von Braunschweig-Wolfenbüttel, siostrzeńca jej zmarłego męża, i uciekła do Hanoweru. W 1555 roku przeniosła się do Ilmenau w hrabstwie Henneberg w Turyngii, gdzie po raz ostatni chwyciła za pióro i napisała księgę pocieszenia dla wdów, która miała im towarzyszyć w żałobie.
Z przerażeniem zobaczyła, jak w 1557 roku jej syn wydał za mąż jej najmłodszą luterańską córkę Katarzynę, jak przystało na jej status, za katolickiego burgrabiego Wilhelma von Rosenberg, aby ją wesprzeć finansowo. Kiedy Elisabeth wyruszyła w trudną podróż do Münden na ślub, odkryła, że Erich celowo podał jej złą datę i że ślub już dawno się odbył. Kiedy umowa małżeńska wyszła na jaw, księżna dowiedziała się, że Katarzyna powinna zachować wiarę luterańską i że może zatrudnić na swoim dworze pastora luterańskiego.
Źródła podają, że Elżbieta zmarła w Ilmenau rok później, w 1558 roku, całkowicie wyczerpana i załamana. Od 1566 roku w kaplicy św. Ęgidien kościoła św. Jana w Schleusingen znajduje się epitafium z jej wizerunkiem, autorstwa rzeźbiarza Siegmunda Buchlingera z Innsbrucku, ufundowane przez jej dzieci. Na podstawie, oprócz łacińskiej dedykacji od jej dzieci, znajduje się wiersz, który sama napisała:
„Przede wszystkim Jezus Chrystus jest moim najwyższym dobrem.
Jego duch dodał mi odwagi,
że umocniłam się jako chrześcijanka
i zasiałam Jego słowo w tej ziemi.”
Literatura:
1. S. Weigelt, Elisabeth von Braunschweig-Lüneburg (1510-1558) – Landesherrin, Diplomatin, Dichterin. In: E.-M. Bachteler, P. Ziegler (Hrsg.), Aufruf zur Reformation. Selbstbewusst, mutig, fromm – Frauen gestalten Veränderung, 2016, 38-44.
2. Fr. W. Bautz, ELISABETH von Münden. In: Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL). Bd. 1, 1975, 1495–1497.
3. M. Wiesner, Herzogin Elisabeth von Braunschweig-Lüneburg (1510–1558). In: K. Merkel, H. Wunder (Hrsg.): Deutsche Frauen der frühen Neuzeit, 2000, 39–48.
4. A. Lilienthal, Die Fürstin und die Macht. Welfische Herzoginnen im 16. Jahrhundert: Elisabeth, Sidonia, Sophia. (= Quellen und Darstellungen zur Geschichte Niedersachsens. Band 127), 2007.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz