 |
| Andreas Bodenstein zwany Karlstadtem, ryt z 1534 roku |
Zmiany reformatorskie, które Karlstadt zaplanował w Wittenberdze pod koniec 1521 roku, a następnie wdrożyły w styczniu 1522 roku, obejmowały kwestię usunięcia obrazów z kościołów. Karlstadt uważał, że Prawo (Zakon) Starego Testamentu (Wj 20:1-6) musi obowiązywać także chrześcijan. Kiedy w grudniu 1521 roku potajemnie przebywał w Wittenberdze z Wartburga, Luter był początkowo pod wrażeniem zmian.
Aby zakończyć zamieszki lutowe 1522 roku, rada miejska zwróciła się o pomoc do Marcina Lutra, który wbrew radom elektora Fryderyka III Mądrego opuścił zamek Wartburg i w marcu 1522 wygłosił kazania Invokavit (TUTAJ). Skrytykował w nich realizację idei reformacyjnych przez Karlstadta, ponieważ nie okazywał on szacunku słabym. Jednocześnie Luter przywrócił dawne formy kultu i wprowadził zakaz głoszenia kazań przez Karlstadta, a także cenzurę i konfiskatę jego pism przez uniwersytet.
Rozczarowany Lutrem Karlstadt wycofał się z uniwersytetu i Wittenbergi do zakupionej przez siebie posiadłości niedaleko Wörlitz i tam uprawiał ziemię, zwłaszcza że od 1522 roku nie wolno mu było już publikować w Wittenberdze. Karlstadt mógł jednak publikować swoje traktaty w Jenie od 1524 roku u drukarza Michela Buchführera. W Orlamünde nadal wprowadzał w życie swoje poglądy teologiczne. Wygłaszał kazania po niemiecku, tłumaczył Psalmy z języka hebrajskiego i coraz częściej sięgał po Stary Testament, starał się bardziej angażować kobiety w pracę społeczną.
Luter, który próbował uniemożliwić Karlstadtowi publikację jego pism, napisał do kanclerza Saksonii Gregora Brücka z prośbą o cenzurę lub zamknięcie drukarni. W kwietniu 1524 Karlstadt został wezwany przez Uniwersytet w Wittenberdze, aby dać mu wybór: albo pozostać członkiem kadry nauczycielskiej, albo kontynuować służbę archidiakonatu. Andreas postanowił kontynuować swoje kazania w Orlamünde. Ostatecznie 27 sierpnia 1524 roku Kaspar Glatz przejął parafię w Orlamünde, połączoną z archidiakonatem Kościoła Zamkowego w Wittenberdze jako następca Bodensteina. Następnie Glatz doniósł Marcinowi Lutrowi o wydarzeniach w Orlamünde z czasów Bodensteina, które przedstawił w bardzo negatywny sposób.
Latem 1523 Karlstadt został wybrany na pastora Orlamünde po tym, jak społeczność pokłóciła się z jego poprzednikiem w sprawie płacenia dziesięciny. Stanowisko tego pastora zostało włączone do klasztoru Wszystkich Świętych w Wittenberdze. Tutaj, przy wsparciu wspólnoty, zgodnie ze swoim życzeniem wprowadził Reformację, zmienił liturgię, zniósł chrzest niemowląt oraz usunął organy i wizerunki świętych. Wywarł wpływ na ruch reformacyjny w całej Dolinie Soławy. Utrzymywał intensywne kontakty zwłaszcza z Jeną, gdzie pierwszymi pastorami byli Martin Reinhart oraz Gerhard Westerburg. Tam też wydrukowano kilka jego pism.
W wielu kwestiach, takich jak kwestia obrazów i Wieczerzy Pańskiej, jego stanowisko było podobne do stanowiska Zwingliego i Kalwina. Przez krótki czas utrzymywał także kontakt z Tomaszem Müntzerem, ale nie wstąpił do tzw. Związku Alstedzkiego, ponieważ odrzucał przemoc jako sposób na wprowadzenie Reformacji. W czasie wojny chłopskiej w Niemczech społeczność w Orlamünde zachowała się odpowiednio biernie. Odrzucając przemoc i tworząc koncepcję wspólnoty wyróżniającej się na tle świata, jego stanowisko było również podobne do stanowiska szwajcarskich anabaptystów, którzy pojawili się od 1525 roku. Niemniej jednak Luter postrzegał go jako zwolennika Müntzera i nalegał na jego usunięcie i wydalenie. W sierpniu 1524 podczas wizytacji Lutra doszło do dwóch sporów w Jenie i Orlamünde. Po tym, jak Luter wyrzucił Karlstadta z kościoła w Orlamünde, doszło do starcia z lokalną społecznością. Pewni siebie rolnicy nalegali „na swoje prawo do głosowania w parafiach, usunięcie wizerunków i uzasadnienie wewnętrznego, mistycznego poznania prawdy Bożej”. Luter oddzielił się od „marzycieli” w nieprzejednanej wrogości, która z kolei uznała go za zdrajcę Ewangelii i oddzieliła się od niego. W rezultacie Karlstadt został wydalony z Saksonii Elektorskiej 18 września 1524 roku.
Jego droga zaprowadziła go do Zurychu i Bazylei, gdzie nawiązał kontakt z anabaptystami. Następnie udał się do Heidelbergu, a stamtąd przez Schweinfurt, Kitzingen i Nördlingen dotarł pod koniec 1524 roku do Rothenburg ob der Tauber, gdzie przyjaciele powitali go i jego rodzinę. W Rothenburgu po raz pierwszy zobaczył swoje dzieci Johannesa i syna Andreasa, urodzonego w Kemberg koło Wittenbergi w 1525 roku, lecz na początku 1525 roku zostali wkrótce wypędzeni przez radę miejską. Karlstadt początkowo ukrywał się w Rothenburgu. W związku z niepewną sytuacją i skutkami wojny chłopskiej rodzina ponownie opuściła miasto. Andreas znalazł się pomiędzy frontami walczących stron i omal nie został zabity przez przywódcę chłopskiego u bram Rothenburga, ponieważ wypowiadał się przeciwko brutalnemu powstaniu. Udał się ponownie do swojego rodzinnego miasta Karlstadt, a stamtąd do Wolnego Cesarskiego Miasta Frankfurt nad Menem. W dniu Pięćdziesiątnicy 1525 Andreas ponownie udał się do Karlstadt, aby wygłosić pierwsze protestanckie kazanie w kościele św. Andrzeja. 12 czerwca 1525 przebywał ponownie we Frankfurcie nad Menem. Stamtąd jego żona Anna von Mochau nawiązała kontakt z Marcinem Lutrem w Wittenberdze. Z pomocą Lutra podjęto próbę uzyskania zezwolenia na wjazd i pobyt na terenie Elektoratu Saksonii dla rodziny Bodensteinów. W roku 1526 Bodenstein i jego rodzina żyli w wielkich trudach materialnych.
Elektor Jan Stały ostatecznie zgodził się na jego powrót do Saksonii Elektorskiej, ale postawił warunek, że Bodenstein będzie musiał zdystansować się od wszelkich prόb buntu. Bodenstein osiadł z rodziną w Seegrehna, miejscu urodzenia swojej żony. Jej drugi syn Andreas został tam ochrzczony w marcu 1526. Jego sytuacja w Saksonii Elektorskiej pogorszyła się, gdy została upubliczniona jego wymiana listów z Casparem von Schwenckfeldem. Aby zapobiec karom, Bodenstein potajemnie uciekł z Saksonii na początku 1529 roku.
Pozostawiając otoczenie, skierował się najpierw w stronę Północnych Niemiec. Następny okres charakteryzował się niestabilną podróżą, która prowadziła go przez różne miasta Górnych Niemiec. Dzięki interwencji Lutra mógł w 1525 roku powrócić do Wittenbergi, po tym jak odwołał swoje nauczanie o Wieczerzy Pańskiej, ale został wykluczony z głoszenia kazań i uniwersytetu. Melchior Hofmann początkowo zaprosił go do wsparcia przeciwko stanowisku luteran w Holsztynie. Hofmann próbował także nakłonić Karlstadta do wzięcia udziału w dyspucie flensburskiej, w skutek ktόrej wyrzucono ich obu z hrabstwa. Andreas dotarł do Fryzji Wschodniej przez Kilonię. Podczas ośmiomiesięcznego pobytu współpracował tymczasowo z anabaptystą Melchiorem Hofmannem. Obaj początkowo zwrócili się do Emden (w tym Pilsum), dokąd przybyli pod koniec kwietnia lub na początku maja 1529 roku. Podczas gdy Hofmann nieco później przeniósł się do Strasburga, Karlstadt pozostał we Wschodniej Fryzji i tam rozwinął trwałą skuteczność. Podczas Sejmu Rzeszy w Spirze elektor saski nalegał, aby hrabia Enno II zgodził się z naukami luterańskimi. Choć Karlstadt cieszył się wielkim szacunkiem w szerokich kręgach szlachty ziemskiej, duchowieństwa i ludności, został na początku lutego 1530 roku wydalony jako krytyk Lutra pod groźbą przemocy ze strony Enno II.
Bodenstein podróżował z Fryzji Wschodniej do Strasburga. W alzackiej metropolii ponownie spotkał swoją żonę i dzieci, ale Strasburg nie zaoferował im żadnego miejsca noclegowego…Po krótkim pobycie zostali wypędzeni z miasta. W 1530 roku Karlstadt udał się do Zurychu z przystankiem w Bazylei, a pod koniec lipca dotarli do tej stolicy kantonu Zurych.
W Zurychu Bodenstein początkowo pracował jako diakon w szpitalu, a w 1531 roku przyjął stanowisko proboszcza w Altstätten, dzisiejszym kantonie St. Gallen, z którego musiał zrezygnować w związku ze zwycięstwem kantonów katolickich w drugiej wojnie pod Kappel . Następnie pracował w Zurychu w szkole Grossmünster. Za wstawiennictwem Heinricha Bullingera został wykładowcą i pastorem w kościele św. Piotra w Bazylei w 1534 roku. W 1537 roku wybrano go na stanowisko rektora Uniwersytetu w Bazylei. Po burzliwym życiu zmarł tam na zarazę w Wigilię 1541 roku.
Marcin Luter tak komentował śmierć Karlstadta w 1542 roku: „Jeśli oceniać drzewo po owocach, to ten człowiek tańczył prosto do piekła, a nawet rzucił się w nie na oślep” (WA BR 10,3714). Heinrich Pantaleon, uczeń i przyjaciel Bodensteina z Bazylei, napisał na jego cześć poemat pogrzebowy o następujących słowach:
„En CAROLSTADIUS, quem olim Frankonia misit,
Okcydyt, Helvetium Gloria, fama, decus”
(„Och, Karlstadt, którego kiedyś wysłała Frankonia, nie żyje, szwajcarska chwała, honor i ozdoba”).
Literatura:
1. V. Joestel, Martin Luther. Rebell und Reformator. (= Biographien zur Reformation), 2005, 31.
2. L. Roper, Der Mensch Martin Luther – Die Biographie, 2016, 281f
3. H. Schilling, Martin Luther. Rebell in einer Zeit des Umbruchs, 2014, 288.
4. J. L. Hoh, Jr., Andreas Carlstadt: The Reformation goes Radical, 2007.
5. GAMEO (ostatni raz otworzone 29.04.2024)
7. V. Leppin, Martin Luther, 2017, 209-220.
8. V. Leppin, Die fremde Reformation, 2017, 192-195.
9. H.-P. Hasse, Karlstadt, Andreas Bodenstein von. In: V. Leppin, G. Schneider-Ludorff (Hrsg.), Das Luther-Lexikon, 2015, 335-336.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz