Święta na zamku Wartburg (Wartburgfest) na przestrzeni lat

Zamek Wartburg nocą. Foto: K. Basiński

1. Święto na zamku Wartburg (Wartburgfest) z 1848 roku

Pod względem popularności drugie święto na zamku Wartburg, który odbyło się 12 czerwca 1848, ustępuje pierwszemu z 1817 roku (TUTAJ). W tym czasie toczyła się dyskusja na temat przyszłej konstytucji niemieckich uniwersytetów. W tym celu spotkali się przedstawiciele studentów z niemal wszystkich niemieckich uniwersytetów, którzy w tamtym czasie należeli zasadniczo do stowarzyszeń studenckich (niem. Burschenschaft), choć wcale nie byli z sobą zgodni. Historyk Paul Ssymank podzielił uczestników wydarzenia na skrzydło konserwatywne, składające się z 400–500 członków starego korpusu, wspólnot Wingolfa i wspólnot z tzw. Teutonii oraz skrzydło większości lewicowej, składające się z około 600–700 członków studenckich bractw postępowych i korpusu, Finkenschaft oraz studenci z Austrii i Niemiec Południowych.

Zainspirowani idealizmem, pragnieniem wolności akademickiej na tle romantyzmu, studenci zażądali, aby Zgromadzenie Narodowe we Frankfurcie nad Menem przekazało uniwersytety na własność narodową w ramach finansów państwa i samorządu akademickiego.

2. Święto Republikanów na zamku Wartburg (1929)

W świadomym nawiązaniu do republikańskich ideałów pierwszych dwóch świąt na zamku Wartburg, Republikański Kartel Studencki i Reichsbanner Black-Red-Gold zorganizowały w Zielone Świątki 1929 coś, co określano mianem „Wartburskiego Festiwalu Republikanów”. Na wiecu wypowiadał się m.in. minister spraw wewnętrznych Prus Albert Grzesinski (SPD), którym organizatorzy chcieli dać sygnał przeciwko szerzącym się wśród profesorów i studentów nastrojom antyrepublikańskim.

3. Święto Niemieckiego Związku Studentów na zamku Wartburg (1948)

Po zakończeniu drugiej wojny światowej, w maju 1948 w Eisenach odbyło się „Święto Wartburga Niemieckiego Związku Studentów”, które nawiązało również do duchowej tradycji pierwszych dwóch świąt pod tą nazwą. Jednak wydarzenie to naznaczone było już postępowym podziałem w Niemczech, gdyż w tym samym czasie odbył się „Dzień Niemieckiego Studenta” z okazji ponownego otwarcia frankfurckiego kościoła św. Pawła. Zostało to uzgodnione na początku 1948 roku podczas międzystrefowego dnia studenckiego w Berlinie przez przedstawicieli wszystkich czterech stref okupacyjnych i uznane zostało za ostatnie spotkanie przygotowawcze do założenia Związku Niemieckich Stowarzyszeń Studentów (VDS) w styczniu 1949 roku. Jednak samorządy studenckie sowieckiej strefy okupacyjnej, już wówczas zdominowanej przez komunistyczną partię SED, stanowczo trzymały się z daleka od spotkania we Frankfurcie nad Menem i zamiast tego zapraszały zachodnioniemieckie uniwersytety do Eisenach. Jak podaje magazyn „FDJ Forum”, w spotkaniu wzięło udział około 100 studentów ze stref zachodnich i po raz pierwszy „pięćdziesięciu przedstawicieli młodzieży pracującej”, a także kilku wysokich rangą przedstawicieli partii i państwa ze strefy wschodniej, w tym premier Turyngii Werner Eggerath i minister edukacji Marie Torhorst (oboje przedstawiciele SED).

4. Inne święta na zamku Wartburg

Kierując się zasadami pierwotnej wspólnoty, Stowarzyszenie Wingolfa regularnie obchodziło swoje federalne święta w Eisenach od 1850 do 1934 roku. Po jej rozwiązaniu w 1936 roku, po II wojnie światowej utworzenie nowego zakładu było możliwe jedynie w zachodniej części Niemiec. Od zjednoczenia Niemiec zarówno Stowarzyszenie Wingolfa, jak i wspólnota niemiecka regularnie organizują w Eisenach święta na zamku Wartburg. Wydarzenia te miały już miejsce wcześniej w różnych miejscach na terenie ówczesnej Republiki Federalnej Niemiec.

Święta Stowarzyszenia Wingolfa na zamku Wartburg nie należy mylić ze świętem studenckiej wspólnoty niemieckiej.

5. Pomnik Bractwa Studenckiego (Burschenschaftsdenkmal) w Eisenach

Pomnik Bractwa Studenckiego. Fotosy: K. Basiński

Pomnik Bractwa Studenckiego na południu Eisenach przy Göpelskuppe jest pomnikiem wojennym poświęconym 87 członkom bractwa, którzy zginęli w wojnie francusko-pruskiej toczącej się w latach 1870/71. Został wzniesiony w 1902 roku jako pomnik narodowy wspólnoty niemieckiej dla upamiętnienia powstania Cesarstwa Niemieckiego.

Jeszcze przed wojną, na przełomie lat 1870/71, planowano wybudowanie w Eisenach pomnika bractwa ku czci miasta i Marcina Lutra. W tym celu w czerwcu 1870 roku komitet wykonawczy w sprawie wzniesienia pomnika podziękowań dla bractwa dla miasta Eisenach wezwał „wszystkich starych i młodych członków bractwa do przesyłania datków (od jednego talara wzwyż) na rzecz skarbnik komisji dr hab. Theodora Hoffmanna (Lipsk, Sophienstraße 18. III)”. Pomnik Lutra miał być wykonany w naturalnej wielkości, a zaproszenie zawierało zarówno zdjęcie pomnika, jak i wyjaśnienie, „dlaczego taki pomnik powinien zostać poświęcony miastu Eisenach i dlaczego Luter został wybrany na obecnego studenta”. W tym czasie datki przekazali między innymi Karl Gutzkow, Heinrich Laube, Arnold Ruge i Fritz Reuter.

Pomnik o wysokości 33 m został zaprojektowany według planów architekta Wilhelma Kreisa z Blasewitz koło Drezna i uroczyście odsłonięty 22 maja 1902 roku, po dwóch latach budowy. Prace budowlane opóźniły się, ponieważ „pomnik wspólnoty, który był w budowie przy Göppelskuppe, zawalił się” w wyniku burzy, która w połowie października przetoczyła się przez Niemcy i Austrię. Mówi się, że w procesji z miasta pod pomnik wzięło udział około 2000 osób. Klucz został przekazany przez architekta Kreisa niemieckiej bractwu, w którego imieniu przedstawiciel przewodniczącego bractwa Marchia Bonn, E. Lucks, przekazał go stowarzyszeniu pomników bractwa. Uroczystość inauguracji przekształciła się w ogólnoniemieckie święto wspólnot studenckich, w którym wzięły udział także wspólnoty z uczelni technicznych i wspólnoty austriackie. Całkowity koszt wzniesienia pomnika wyniósł około 250 000 marek (dzisiejsza równowartość około 2 100 000 euro). Z okazji odsłonięcia pomnika niemiecka wspólnota przesłała wiadomość składającą hołd cesarzowi Wilhelmowi II, na którą ten, zaangażowany student stowarzyszenia Corpus, odpowiedział jedynie bardzo chłodno:

„Jego Królewska Mość Cesarz i Król łaskawie przyjął wiadomość o odsłonięciu pomnika patriotycznego wzniesionego przez wspólnoty niemieckie na Göpelskuppe niedaleko Eisenach oraz ślub wierności i pragnął podziękować wspólnocie niemieckiej.” (6)

Doprowadziło to do alienacji stowarzyszenia od cesarza. Do 1915 roku wspólnoty powstrzymywały się od wydawania dalszych orędzi nabożnych.

Zabytek przetrwał II wojnę światową w nienaruszonym stanie. W NRD był jednak przejawem feudalizmu i „reakcji” ze strony rządzących. Dlatego w 1963 roku zdewastowano Pomnik Bractwa, zamurowano okna, a znajdujące się wewnątrz posągi Otto von Bismarcka, Wilhelma I, Karola Augusta z Saksonii-Weimaru-Eisenach, Helmuta von Moltke i Albrechta von Roona zniszczono.

Malowidło sufitowe

Trójwymiarowe przedstawienia zniszczonych posągów

Głowa Beethovena na gzymsie pomnika

Głowa Lutra na gzymsie pomnika

Szczególnie malowidło sufitowe uległo poważnym zniszczeniom na skutek braku wentylacji po zamurowaniu otworów okiennych. Oprócz planów rozbiórki pojawił się później pomysł wybudowania w pomniku publicznego obserwatorium astronomicznego. Po upadku muru berlińskiego w 1989 roku i pokojowej rewolucji w NRD i zjednoczeniu Niemiec Pomnik Bractwa i związany z nim hotel „Berghof” wróciły do ​​pierwotnych właścicieli. Dzięki temu konstrukcja została zabezpieczona, a budynek odnowiony. Dziś można go ponownie odwiedzić. 24 marca 2007 roku, po około roku rekonstrukcji, odbyło się uroczyste otwarcie malowidła sufitowego przedstawiającego wydarzenia świąteczne, pierwotnie autorstwa malarza Otto Gussmanna i odrestaurowanego przez malarza i grafika Gerta Webera.

Pod koniec października 2019 roku pomnik padł ofiarą wandalizmu. Pomalowano farbą zewnętrzne ściany i tablicę pamiątkową, rozbito szybę, a wewnątrz budynku spryskano farbą. Gaśnica wypełniona smołą eksplodowała wewnątrz uszkodzonych i zanieczyszczonych ścian, malowideł sufitowych i mebli. Dzięki darowiznom udało się naprawić szkody. Zainwestowano w nową technologię zabezpieczeń, szyby kuloodporne oraz przeprowadzono kompleksowy remont, podczas którego odtworzono także malowanie sufitu. Posągi zniszczone w 1963 roku odtworzono w trójwymiarowych przedstawieniach. Pomnik ponownie otwarto pod koniec sierpnia 2021 roku.

Pomnik jest wykonany z wapienia muszlowego i przedstawia okrągłą świątynię wznoszącą się na szerokim tarasie. Taras jest kwadratowy z krzywiznami z trzech stron. Na platformę po prawej i lewej stronie prowadzą schody z potężnymi rampami. Z platformy szerokie schody z 22 stopniami prowadzą do portalu sali świątynnej. Sama okrągła świątynia opiera się na trzech stopniach. Dedykację można odczytać nad portalem. Dziewięć kolumn łączy ściany monumentalnej sali, przeprutej wysokimi, wąskimi oknami. U góry kolumny łączy architraw, na którym wielkimi literami widnieje dewiza niemieckich bractw studenckich „Honor, Wolność, Ojczyzna”. Architraw zwieńcza artystyczny gzyms główny, z którego do bębna prowadzą trzy stopnie. Wznosi się na nim sześć ogromnych wsporników z głowami cheruskiego księcia Arminiusza, Karola Wielkiego, Lutra, Albrechta Dürera, Goethego i Beethovena. Następnie pojawia się hełm z dziewięcioma orłami, które na szczycie mają germańską koronę. Mocne kamienne słupy połączone kamieniami osłonowymi zamykają tył pomnika półkolem. Nad portalem znajduje się poświęcenie pomnika, czyli napis: ZJEDNOCZONA OJCZYZNA.

Literatura:

1. E. Jung, Wartburgfest 1817. Aufbruch zur deutschen Einheit, 1991.

2. E. Oberdörfer, Das zweite Wartburgfest, die Rostocker Studenten und die Universitätsreform. In: Einst und Jetzt, Bd. 45, 2000, 73–90.

3. Fr. Schulze, P. Ssymank, Das deutsche Studententum von den ältesten Zeiten bis zur Gegenwart 1931, 1932, 264–268.

4. H. Münkler, Die Deutschen und ihre Mythen, Rowohlt Berlin Verlag, 2008, 318.

5. Ein Burschenschaftsdenkmal in Eisenach. In: Klagenfurter Zeitung, 14. Juni 1870, 907–908.

6. F. E. Rode, Die Universitätsburschenschaften im Kaiserreich. In: Chr. Oppermann (Hrsg.), Darstellungen und Quellen zur Geschichte der deutschen Einheitsbewegung im neunzehnten und zwanzigsten Jahrhundert, Bd. 23, 2021, 448–449.

7. Burschenschaftsdenkmal beschädigt, Pressemitteilung der Landespolizeiinspektion Gotha, aufgerufen auf eisenachonline.de am 1. November 2019.

8. M. L. Sørensen, Fra Wartburg til Berlin: Den tyske nationalismes udvikling, 2022, 20ff.